Το βιβλίο είναι μια απόλαυση για όσους το αγαπούν. Από τις μεγαλύτερες, τις πιο προσωπικές, τις πιο ιερές, για τον αναγνώστη κάθε ηλικίας.
Ενίοτε βρισκόμαστε μπροστά σε «υποχρεωτικό διάβασμα», ειδικά τα παιδιά και οι μαθητές, για τους οποίους το βιβλίο μετατρέπεται κάποιες φορές σε σχολική υποχρέωση για τις γιορτές. Να διαβάσουν τόσες σελίδες τη μέρα ή τόσα βιβλία το καλοκαίρι, να γράψουν μια περίληψη, να συμπληρώσουν μια λίστα.
Η υποχρεωτικότητα, όμως, σκοτώνει συνήθως την απόλαυση. Το ίδιο κάνουν και οι κανόνες του τι σημαίνει «διαβάζω», τα «πρέπει» και τα «μη» που είτε κληρονομούμε από τις προηγούμενες γενιές είτε βάζουμε οι ίδιοι στον εαυτό μας: Να διαβάσεις όλο το βιβλίο, να μην κρυφοκοιτάξεις το τέλος, να συνεχίζεις να διαβάζεις ακόμη κι αν δεν σ’αρέσει, να μην τσακίσεις τις σελίδες του βιβλίου, να μην το σημειώνεις, να γράψεις τ’ονομά σου στην πρώτη σελίδα…
Το 1992, ο Γάλλος συγγραφέας Daniel Pennac, καθηγητής λυκείου ο ίδιος, διατύπωσε στο βιβλίο του Comme un Roman τα 10 απαράγραπτα δικαιώματα του αναγνώστη. Αυτά που εγγυώνται πως το διάβασμα παραμένει πάνω απ’ όλα μια απόλαυση, που δεν υπόκειται σε κανέναν κανόνα, ούτε καν σε αυτούς που μπορεί ο ίδιος ο αναγνώστης να βάζει στον εαυτό του!
Ο δεκάλογος του Pennac δεν είναι νέος, είναι όμως διαχρονικός κι αξίζει τον κόπο να τον θυμόμαστε κατά καιρούς, ως αναγνώστες, αλλά και ως γονείς με παιδιά που διαβάζουν (ή δεν διαβάζουν). Έτσι ώστε να αγκαλιάσουμε όλες εκείνες τις μικρές «παρατυπίες» που κάνουν το διάβασμα μια από τις πραγματικά μεγάλες χαρές της ζωής.
Το δικαίωμα να μην διαβάζεις. Δεν διαβάζουν όλοι, κι ακόμη και κάποιος που γενικά αγαπά τα βιβλία μπορεί να περάσει κάποιο διάστημα αποχής. Το δικαίωμα να μη διαβάζεις είναι πρώτ’απ’ όλα ένα μήνυμα ανοχής – το βιβλίο δεν μπορεί να διχάζει, και δεν μπορεί να είναι υποχρέωση! Ο καθένας επιλέγει να διαβάζει ή να μη διαβάζει, ελεύθερα.
Το δικαίωμα να παραλείψεις σελίδες. Δύσκολες, κουραστικές, ή απλώς όχι του γούστου σου, δικαιούσαι να παραλείψεις σελίδες και να προχωρήσεις παρακάτω, εκεί που η πλοκή σε τραβά περισσότερο. Αυτό δεν σε κάνει λιγότερο άξιο αναγνώστη!
Το δικαίωμα να μην τελειώσεις ένα βιβλίο. Ακόμη κι αν θεωρείται αριστούργημα, αν έχει σαρώσει τα βιβλία, αν σου φαίνεται χρήσιμο, αν όλοι λένε τα καλύτερα λόγια γι’ αυτό, δικαιούσαι να αφήσεις ένα βιβλίο στη μέση, αν δεν σε ικανοποιεί. Κάποιοι βάζουν ένα όριο – π.χ. να διαβάσουν ως τη σελίδα 100, κι αν το βιβλίο εξακολουθεί να μην τους αρέσει ως τότε, να το αφήσουν. Άλλοι διαβάζουν λίγες σελίδες κι εγκαταλείπουν την προσπάθεια. Δικαιούσαι να διαβάσεις ένα βιβλίο όσο θες, και μετά να το βάλεις στην άκρη, χωρίς ενοχές. Άλλα βιβλία σε περιμένουν, κι αυτό το βιβλίο σίγουρα το περιμένει κάποιος άλλος αναγνώστης.
Το δικαίωμα να ξαναδιαβάσεις ένα βιβλίο όσες φορές θες. Κόλλησες και θες να διαβάζεις ένα βιβλίο ξανά και ξανά; Υπάρχει ένα βιβλίο που ξαναδιαβάζεις τελετουργικά κάθε χρόνο; Διάβασες κάτι, το ξέχασες και θες να το ξαναδιαβάσεις; Όποιος κι αν είναι ο λόγος που θες να ξαναδιαβάσεις ένα βιβλίο, είναι κι αυτό ένα από τα απαραβίαστα δικαιώματά σου.
Το δικαίωμα στο τσιμπολόγημα. Έχεις το δικαίωμα να «τσιμπολογάς» από πολλά βιβλία ταυτόχρονα, από διαφορετικά είδη, από διαφορετικούς συγγραφείς…Μπορείς να διαλέξεις στην τύχη ένα βιβλίο από τη βιβλιοθήκη και να του αφιερώσεις 5 λεπτά. Δικαιούσαι να πιάσεις ένα βιβλίο και να το διαβάσεις διαγωνίως. Είτε διαβάζεις μια σελίδα είτε πολλές, μία παράγραφο ή ένα κεφάλαιο, είναι απαράγραπτο δικαίωμά σου να συνδυάζεις πάνω από ένα βιβλία με όποιον τρόπο σε ευχαριστεί.
Το δικαίωμα να διαβάσεις ότι να ’ναι. Ναι, υπάρχουν βιβλία καλύτερα από άλλα: αριστουργήματα, με βαθιά νοήματα, εξαιρετική γραφή, καταπληκτική πλοκή, προφητικό μήνυμα. Αλλά αν θες να διαβάσεις κάποιο από τα υπόλοιπα, τα «λιγότερο καλά», κάνε το χωρίς ενοχές! Όπως εξηγεί ο Pennac, ο αναγνώστης γίνεται σταδιακά όλο και πιο απαιτητικός, επομένως κάθε βιβλίο που διαβάζεις είναι ένα λιθαράκι προς το να γίνεις πιο εκλεπτυσμένος αναγνώστης.
Πέραν αυτού, υπάρχει χρόνος και συνθήκες για κάθε είδος βιβλίου. Για το κλασικό και για το ελαφρύ, για το δοκίμιο και για τη ρομαντική νουβέλα, για το ιστορικό βιβλίο και για το ιστορικό μυθιστόρημα. Με τον ίδιο τρόπο που μπορεί να αγαπάς την υψηλή γαστρονομία αλλά να απολαμβάνεις εξίσου ένα σπιτικό πιάτο φακές ή ένα «βρώμικο» της καντίνας στις κατάλληλες συνθήκες!
Το δικαίωμα να διαβάζεις όπου θες. Στο λεωφορείο, στο κρεβάτι, στον καναπέ, στην αναμονή για τον οδοντίατρο, στην τουαλέτα (ε ναι, ας το ομολογήσουμε!), στο ταξίδι, στην παραλία, στο βιβλιοπωλείο, στο καφέ, στο αναγνωστήριο, με παρέα ή χωρίς, έχεις δικαίωμα να διαβάζεις όπου θες (εκτός αν οδηγείςˑ μη διαβάζεις κι οδηγείς!). Όσο το απολαμβάνεις και μπορείς να συγκεντρωθείς επαρκώς, είσαι στο σωστό μέρος!
Το δικαίωμα να διαβάζεις δυνατά. Υπάρχουν κείμενα που θες να τα απαγγείλεις, δυνατά, θεατρικά. Άλλα που θες να τα μουρμουρίσεις, ακόμη και να τα τραγουδήσεις. Μερικές φορές μπορεί να θες να τα αποστηθίσεις, οπότε βοηθά να τα διαβάσεις δυνατά. Άλλες φορές διαβάζεις για κάποιον άλλον, για κάποιον ηλικιωμένο, για τον μικρό σου γιο ή τη μικρή σου κόρη, απολαμβάνοντας να αλλάζεις φωνές. Ή διαβάζεις δυνατά για τον εαυτό σου, για την χαρά ν’ ακούς ν’ αντηχεί ένα όμορφο κείμενο στ’ αυτιά σου. Θες να διαβάσεις το βιβλίο σου δυνατά; Κάν’ το χωρίς να αισθάνεσαι παράξενα!
Το δικαίωμα στη σιωπή. Έχεις δικαίωμα να επιλέγεις τη σιωπή για να διαβάζεις. Ή να συγκεντρώνεσαι τόσο, που να γίνεται σιωπή μέσα σου όσο διαβάζεις, ακόμη και στο πιο πολύβουο περιβάλλον. Έχεις δικαίωμα στη σιωπή – να διαβάσεις το βιβλίο σου σιωπηλά, να μη μιλήσεις γι’αυτό, να το κρατήσεις δικό σου, σαν πολύτιμο μυστικό.
Το δικαίωμα στον μποβαρισμό (ασθένεια βιβλιοφιλικά μεταδιδόμενη!). Ο μποβαρισμός είναι η τάση να ταυτίζεται κανείς τόσο πολύ με το βιβλίο, που να βρίσκει την πραγματική ζωή άνοστη, όπως πάθαινε η Madame Bovary στο ομώνυμο βιβλίο του Φλωμπέρ. Αν κολλήσεις… μποβαρισμό, έχεις δικαίωμα να σε συνεπάρει ένα βιβλίο, να το σκέφτεσαι, να μην μπορείς να ξεκολλήσεις, να θες να το ζήσεις!
Κάθε αναγνώστης θα μπορούσε να προσθέσει κι άλλα δικαιώματα στον δεκάλογο. Κι αυτό γιατί ο καθένας δικαιούται πάνω απ’όλα να διαβάζει με τον δικό του τρόπο, κάνοντας κάθε στιγμή μ’ ένα βιβλίο μια στιγμή απόλυτα προσωπική, μια στιγμή ελευθερίας.
Εσύ, τι θα ήθελες να προσθέσεις στον δεκάλογο;
Photo cover:pixabay.com/mohamed Hassan
Διαβάστε επίσης:
