Η ψυχολογία της θρησκείας, είναι κλάδος της επιστήμης την ψυχολογίας που μελετά το θρησκευτικό φαινόμενο, αν και δεν υπάρχει σαφής ορισμός, θα προσπαθήσουμε να την προσεγγίσουμε μέσα από τα μέχρι τώρα γνωστά στοιχεία.
Μπορούμε να πούμε ότι μελετά όλη την προσωπικότητα της πίστης ή της θρησκευτικής κοινότητας, τις θρησκευτικές πράξεις, στάσεις και συμπεριφορές σε όλες τις φάσεις επαφής του ανθρώπου με το Θείο.
Αποκτήστε από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας του PSYCHOLOGY.GR το τελευταίο βιβλίο του Μ.Γιωσαφάτ, με τίτλο: Γιατί Ψυχανάλυση, κύριε Γιωσαφάτ;
Με την συστηματική έρευνα αναλύονται, τα κίνητρα, οι ορμές, οι επιθυμίες και οι συγκινησιακές αντιδράσεις του ατόμου. Καθώς και τα πρότυπα συμπεριφοράς, οι εμπειρίες, οι στάσεις καθώς και οι αξίες που έχει το άτομο και το βοηθούν να σχετίζεται πολιτιστικά με την θρησκευτική πίστη.
Βέβαια είναι δύσκολο να αποδοθεί αντικειμενικότητα καθώς οι ψυχολόγοι της θρησκείας είναι εμπειρικοί επιστήμονες, εξετάζουν δηλαδή τους ψυχολογικούς παράγοντες πάνω στην θρησκευτική πίστη αλλά και το αντίστροφο, την επίδραση της θρησκευτικής πίστης πάνω στην ψυχολογία του ατόμου. Όπως είναι λογικό κάθε ερευνητής θα φέρει και την δική του προσωπική εμπειρία και πεποίθηση κατά την διαδικασία, συνειδητά ή μη.
Σύμφωνα με τον James Bissett Pratt, για να κατανοήσουμε την προοπτική του άλλου, πρέπει πρωτίστως να εξοικειωθούμε με την προσωπική του ζωή. Η μέθοδος που πρότεινε και χρησιμοποιούσε ήταν η εμπειρική, περιλαμβάνοντας, εξομολογήσεις, αυτοβιογραφίες, ημερολόγια, δοκίμια και προσωπικές συνεντεύξεις.
Ο ίδιος για να εξασφαλιστεί η εγκυρότητα μια εμπειρικής μεθόδου, έθεσε τρία κριτήρια:
- Τον άμεσο φωτισμό του ατόμου.
- Την ταύτιση του ατόμου με τα γεγονότα και τις αρχές της θρησκείας που πιστεύει και θεωρεί αληθή.
- Την χρησιμότητα της θρησκείας στην ηθική του ατόμου.
Έψαξα τον Θεό και βρήκα μόνο τον εαυτό μου.
Έψαξα τον εαυτό μου και βρήκα μόνο τον Θεό.
Τζελαλαντίν Αλ Ρουμί
Σύμφωνα με τα μέχρι σήμερα δεδομένα της επιστήμης, ο Θεός και ή ψυχή είναι δυο μεγέθη όπου εξαρτάται και σημαίνεται το ένα από το άλλο, έτσι ώστε να αλληλοσυμπληρώνει και να αλληλοπεριχωρεί (να περιέχει δηλαδή το ένα το άλλο) κατά έναν κυκλικό τρόπο.
Τι είναι ψυχή;
Στην συγκεκριμένη ερώτηση έχει σημασία ποιος δίνει την απάντηση ώστε να μπορέσουμε να κατανοήσουμε βαθύτερα τις έννοιες και τις προσεγγίσεις.
Το “πρόβλημα” σε μεγάλο βαθμό, όπως εύστοχα υποστηρίζει ο αρχιμ. Αντώνιος Ι. Στυλιανάκης, προέρχεται από το ότι στην ελληνική γλώσσα η λέξη ψυχή εκφράζει δύο διαφορετικά πράγματα.
Το ένα είναι η αθάνατη ψυχή, δηλαδή η πνοή του Θεού στον κάθε άνθρωπο και δεν πεθαίνει αλλά κληρονομεί μαζί με το αναστημένο σώμα την αιώνια ζωή (Ορθόδοξη γραμματεία).
Το δεύτερο είναι η ψυχή της ψυχολογίας που δεν είναι τίποτε άλλο παρά οι νοητικές εκδηλώσεις του ανθρώπου, δηλαδή οι σκέψεις και τα συναισθήματά του (νευροεπιστήμη). Το μπέρδεμα γίνεται επειδή η ψυχή κατ’ εξοχήν εκδηλώνεται βέβαια με τις νοητικές λειτουργίες, χωρίς όμως να ταυτίζεται με αυτές, όπως θέλουν να πιστεύουν μερικοί.’’
Θα πρέπει λοιπόν να έχουμε στο νου μας, την ψυχή κατά την Ορθοδοξία που δηλώνει τον τρόπο με τον οποίο η ζωή εκδηλώνεται στον άνθρωπο. Δεν αναφέρεται σε ένα μόνο τμήμα της ανθρώπινης ύπαρξης – το πνευματικό, σε αντίθεση προς το υλικό – αλλά σημαίνει τον ολόκληρο άνθρωπο, ως ενιαία ζωντανή υπόσταση.
Η ψυχή δεν κατοικεί απλώς στο σώμα, αλλά εκφράζεται με το σώμα, που κι αυτό, όπως και η σάρκα ή η καρδία αντιστοιχεί στο εγώ μας, στον τρόπο με τον οποίο πραγματοποιούμε την ζωή. Ταυτόχρονα με την προσέγγιση που δίνει η επιστήμη της ψυχολογίας στην λέξη ψυχή, ότι είναι το σύνολο ανθρώπινων ικανοτήτων ενός ατόμου που περιλαμβάνει συνειδητές και ασυνείδητες διαδικασίες.
Φυσικά δεν είμαστε μόνο οι νοητικές και φυσικές λειτουργίες μας, αλλά κάτι πιο σύνθετο που ορίζουμε ως ψυχή και περιλαμβάνει και τα συναισθήματα, τις αντιδράσεις και τις διεργασίες που προκαλούνται από τις αντιλήψεις και τις εμπειρίες μας. Σύμφωνα με τον Rudolf Otto (Γερμανός θεολόγος), ο κόσμος της θρησκείας αποκαλύπτεται στον άνθρωπο μέσω του συναισθήματος.
Ο τρόπος που χρησιμοποιεί το άτομο για να κατανοήσει τον ‘’υπέρ -λόγον’’ είναι η νουμενική αίσθηση (numinosum), σύμφωνα με τον ίδιο, περιγράφοντας καλύτερα αυτή την αίσθηση εξηγεί πως δημιουργούνται δύο τάσεις στον άνθρωπο κατά την διαδικασία του θρησκευτικού βιώματος, ένα ευλαβικό δέος (υπερβατική άπωση) και μια έντονη έλξη – γοητεία προς αυτό (υπερβατική έλξη).
Διαβάστε ακόμη το σχετικό άρθρο : Ψυχοθεραπευτής ή Πνευματικός; Θεραπευτικές δυνάμεις που χωρίζουν και ανταμώνουν
Η ανάγκη για την πίστη
Το ερώτημα είναι, που ξεκινά η ανάγκη μας για την πίστη και που προϋπάρχει γενετικά η διάθεση μας για αυτήν. Η άποψη έως σήμερα για την ανάγκη του ‘’θρησκεύεσθαι’’ βρίσκεται κάπου στην μέση, δηλαδή υπάρχει γονιδιακά μια προδιάθεση στον άνθρωπο για την θρησκευτική πίστη, αλλά μεγάλος μέρος της είναι επίκτητο κατά την διαδικασία ανάπτυξης του, τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Επιγραμματικά θα αναφέρουμε τις απόψεις κορυφαίων ψυχολόγων για την θρησκεία.
O Sigmund Freud, θεωρούσε την θρησκεία ως ένα είδος νεύρωσης που προκαλείται από την λίμπιντο. Πίστευε συγκεκριμένα πως είναι η προσπάθεια της ανθρωπότητας για συγχώρεση στην ασυνείδητη και συλλογική ενοχή του ανθρώπου, με σκοπό να αποκαταστήσει την σχέση του με τον Θεό – πατέρα. Στα πλαίσια φυσικά του περίφημου οιδιπόδειου συμπλέγματος που βάσισε το μεγαλύτερο μέρος της θεωρίας του.
Σε απάντηση ο Carl Jung, υποστηρίζει πως ο άνθρωπος στηριζόμενος σε αρχέγονες διαθέσεις και πρότυπα, προσπαθεί μέσω της θρησκείας να μετασχηματίσει την λίμπιντο από μια κατώτερη μορφή ενέργειας σε μια ανώτερη, μέσω της θρησκείας. Σημειώνοντας πολύ εύστοχα κατά την γνώμη μας, πως η απουσία θρησκείας θα ήταν νόσος για την ανθρωπότητα.
Τέλος ο Alfred Adler δίνοντας μια ατομική ερμηνεία στην θρησκεία υποστήριξε πως, η θρησκεία βασίζεται στην ανάγκη του ατόμου για να ικανοποιήσει το αίσθημα κατωτερότητας και κυριαρχικής αδυναμίας που ωθεί το εγώ να νιώσει ολοκλήρωση μέρα από την κοινωνική ανωτεροτητα και αποδοχή. Ενισχύντας φυσικά και το άισθημα του ανήκειν, που ικανοποιείται στους κόλπους της θρησκείας.
Σήμερα η Εξελικτική και Γνωσιακή ψυχολογία διαπιστώνουν πως οι γνωσιακοί μηχανισμοί που διαθέτει ο άνθρωπος του επιτρέπουν να αποκτήσει, να κατανοήσει και να και να σταθεροποιήσει τις θρησκευτικές έννοιες.
Έτσι το ‘’θρησκευεσθαί’ φαίνεται να είναι φυσιολογικό για την ανθρώπινη φύση και σύμφυτο προς τον ανθρώπινο ψυχισμό, όπως αναφέρει και στο βιβλίο του ο καθηγητής ψυχολογίας της θρησκείας Σπ. Τσιτσίγκος, αν παραφράσουμε τον R. McCauley, θα λέγαμε ότι ο άνθρωπος όπως λειτουργεί μπροστά στο φαγητό που είναι καλό για την διατροφή μας, έτσι και ο νους μας πέφτει επάνω σε θρησκευτικές έννοιες που είναι ωφέλιμες για την σκέψη και την πνευματικότητα μας.
Ο δικός μου Θεός
Η θρησκευτική αλήθεια εκφράζεται μέσα από μια εμπειρία που είναι αυστηρώς προσωπική. Κάθε άνθρωπος σχηματίζει μια εικόνα του Θεού που πιστεύει, με αυστηρά προσωπικά κριτήρια, τόσο για την μορφή, την ύπαρξη, το χαρακτήρα και την συμπεριφορά του. Παρότι κάθε θρησκεία δίνει ένα δογματολογικό πλαίσιο, νομίζω πως τις νύχτες στην προσευχή του κάθε άνθρωπος, απευθύνεται στον δικό του Θεό.
Είναι σπουδαία αυτή η σχέση ακόμη και αν παραβαίνει κανόνες και δόγματα, θεωρίες και θεωρήσεις της επιστήμης της ψυχολογίας. Είναι μια μετάβαση του ψυχισμού του ανθρώπου προς το Θείο, με κάθε ατέλεια που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη φύση, το ‘’καθ’ ομοίωσίν’’, πιστεύω αντιστρέφεται συχνά για να ικανοποιηθεί άλλοτε ο εγωισμός και άλλοτε η ανάγκη για ελπίδα και πίστη στον άνθρωπο.
Αυτό που λέμε απλά η ανάγκη για οποιαδήποτε μορφής βοήθεια. Θέλουμε βέβαια στο τέλος της ημέρας μέσα στην απέραντη αγάπη Του ο δικός μας Θεός να κατανοήσει και συγχωρέσει την αδυναμία της ανθρώπινης φύσης μας.
Όμως με όποιο τρόπο και αν διατηρείτε αυτή την σχέση στη ζωή σας, αυτό που είναι σίγουρο πέρα από κάθε θεωρία είναι πως κάνετε καλό στην ψυχή σας. Όπως είπε και ο Blaise Pascal (Γάλλος στοχαστής):
Τον άνθρωπο πρέπει να τον γνωρίσεις για να τον αγαπήσεις, τον Θεό πρέπει να Τον αγαπήσεις για να Τον γνωρίσεις .
Πηγές:
Σ. Κ. Τσιτσίγκου, αν. καθηγητή Ψυχολογίας της Θρησκειας, Παν. Αθηνών, ‘’Στοιχεία γνωσιακής ψυχολογίας της θρησκείας’’, εκδ. tremendum.
Aρχιμ. Αντώνιος Ι. Στυλιανάκης, ‘’πνευματικότητα και ψυχολογία’’, αποσπ, δημοσιεύσης.
Γιανναρά Χρήστου: Αλφαβητάρι της πίστης, εκδ. Δόμος, σελ. 88
Συγγραφή – Επιμέλεια Άρθρου
Ιωάννα Κατσιμίγα – Σύμβουλος Ψ.Υγείας
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας – Life Coach
Προσωπική ανάπτυξη και εξέλιξη, διαχείριση διαζυγίου/χωρισμού (πριν και μέτα) 6983237914
Photo cover:pixabay.com/jennyfriedrichs/hands
Πηγή:psychology.gr
Διαβάστε επίσης:
