Τα πρώτα χρόνια ζωής κρίνονται πολύ σημαντικά για τη μετέπειτα υγεία των παιδιών κατά την ενήλική ζωή τους, τόσο βιολογικά, όσο και συναισθηματικά και ψυχικά. Τα πρώτα αυτά ευάλωτα χρόνια είναι ιδιαίτερα σημαντικά καθώς οι γονείς είναι αυτοί οι οποίοι παίζουν τον πρωταρχικό ρόλο στη ζωή των παιδιών διαμορφώνοντας και παρέχοντας το πλαίσιο κοινωνικού ελέγχου, της αυτοεκτίμησης και το αίσθημα του ανήκειν.
Η ψυχική ασθένεια στους γονείς
Ως εκ τούτου, εξαιτίας του κυρίαρχου γονεϊκού ρόλου, η υπάρξη ψυχικής ασθένειας στους γονείς, έχει σημαντική επίδραση κατά την ανατροφή των παιδιών και τη μετέπειτα ζωή τους. Τα προβλήματα που συνεπάγεται μια ψυχική ασθένεια σε κάποιον από τους δύο γονείς, συνιστούν στρεσογόνους παράγοντες σε μια τόσο ευάλωτη περίοδο της ζωής των παιδιών. Αυτό διαφαίνεται και από τα ερευνητικά δεδομένα που αναφέρουν ότι τα παιδιά που ζουν με ψυχικά ασθενείς γονείς έχουν μεγαλύτερο ρίσκο να αναπτύξουν σοβαρές ψυχολογικές διαταραχές, εν συγκρίσει με τα υπόλοιπα παιδιά.
Επιπλέον, σε αυτή τη κατηγορία παιδιών παρατηρούνται σε μεγαλύτερο βαθμό συμπεριφορικά και μαθησιακά προβλήματα.
Όταν κάνουμε λόγο για ψυχικές ασθένειες, αναφερόμαστε σε διαταραχές όπως η επιλόχειος κατάθλιψη, η αγχώδης διαταραχή, η διπολική διαταραχή, η κατάθλιψη, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και η σχιζοφρένεια. Κάποιες από αυτές έχουν μικρή διάρκεια (όπως η επιλόχειος κατάθλιψη) ή παρουσιάζονται με την έλευση στρεσογόνων γεγονότων ζωής (εδώ συγκαταλέγονται η αγχώδης διαταραχή και η κατάθλιψη). Από την άλλη, διαταραχές όπως η διπολική διαταραχή, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ή η σχιζοφρένεια έχουν χρόνιο χαρακτήρα και χρήζουν συνεχούς, μακροχρόνιας αντιμετώπισης.
Αναμφισβήτητα ο γονεϊκός ρόλος αποτελεί από μόνος του μια πρόκληση, η οποία είναι ακόμη πιο δύσκολη για γονείς που αντιμετωπίζουν οι ίδιοι μια ψυχική ασθένεια, καθώς η τελευταία επιδρά στο συναισθηματικό και συμπεριφορικό επίπεδο των γονέων, με αποτέλεσμα αυτό να επηρεάζει την γονεϊκή τους ικανότητα. Οι ψυχικά ασθενείς γονείς πρέπει να ανταπεξέλθουν και να βρουν ισορροπία μεταξύ των δικών τους αναγκών όντας ασθενείς οι ίδιοι και των αναγκών των παιδιών τους (συναισθηματικών, εκπαιδευτικών, κοινωνικών αναγκών).
Στο πλαίσιο αυτό, η διαμόρφωση μιας φυσιολογικής καθημερινής ρουτίνας ενέχει δυσκολίες σε ένα τέτοιο οικογενειακό πλαίσιο. Επιπρόσθετα, η τοποθέτηση ορίων και η σταθερότητα στην τήρησή τους αποτελεί ακόμη μια δυσκολία για αυτούς τους γονείς.
Ενημερωθείτε για το ασύγχρονο σεμινάριο Τα πιο σημαντικά λάθη των γονέων και πώς να τα αποφύγετε από την πλατφόρμα του PSYVERSITY
Παιδιά με ψυχικά ασθενείς γονείς
Παράλληλα, οι συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών, η ανάγκη για ασφάλεια και αποδοχή στις οποίες καλούνται οι γονείς να ανταποκριθούν, δεν είναι πάντα εύκολο να καλυφθούν, πόσο μάλλον όταν μιλάμε για γονείς που πάσχουν οι ίδιοι από συναισθηματικά ελλείμματα, οδηγώντας σε μια δυσλειτουργική σχέση μεταξύ γονέα-παιδιού.
Τα πράγματα γίνονται ακόμη πιο πολύπλοκα όταν τα παιδιά εκλαμβάνουν κάποιες συμπεριφορές των γονέων τους ως ακατανόητες, απειλητικές ή απορριπτικές, αναπτύσσοντας έντονα συναισθήματα φόβου, απόρριψης και ανασφάλειας κατά την ευαίσθητη παιδική, και μετέπειτα εφηβική ηλικία.
Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν και ενηλικιώνονται, το κοινωνικό στίγμα και οι προκαταλήψεις που συνοδεύουν τη ψυχική ασθένεια είναι άλλο ένα κομμάτι που καλούνται να αντιμετωπίσουν με το πέρας των χρόνων. Επέρχονται αισθήματα ντροπής, θλίψης, άγχους και ευθύνης, που δεν είναι εύκολα διαχειρίσιμα. Αυτό πολλές φορές οδηγεί σε κοινωνική απομόνωση, καθώς τα παιδιά αποφεύγουν να καλούν φίλους στο σπίτι, και ακόμη δεν αισθάνονται άνετα να μιλούν για θέματα που τους απασχολούν εξαιτίας της ντροπής που νιώθουν και του φόβου να απορριφθούν από συνομιλήκους.
Δεν είναι σπάνιο τα παιδιά καθώς μεγαλώνουν να νιώθουν την ευθύνη για την ψυχική ασθένεια των γονέων τους και στο τέλος να αναλαμβάνουν την φροντίδα των γονιών τους, παραμερίζοντας τις δικιές τους ανάγκες και εγκαταλείπουν την παιδική αθωότητα και ανεμελιά.
Ενίσχυση ψυχικής ανθεκτικότητας παιδιών με ψυχικά ασθενείς γονείς
Με βάση όλα τα παραπάνω είναι σημαντικό τα παιδιά, με βάση το γνωστικό και συναισθηματικό επίπεδο της εκάστοτε ηλικίας στην οποία βρίσκονται, να κατέχουν κατανοητές και ουσιαστικές πληροφορίες σχετικά με τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο γονέας, ανάλογα πάντα με την ψυχική νόσο από την οποία πάσχει.
Επιπλέον, ένα υποστηρικτικό περιβάλλον μπορεί να συμβάλλει στην αντιμετώπιση της συναισθηματικής όσο και της κοινωνικής απομόνωσης των παιδιών. Σε συναισθηματικό επίπεδο κατάλληλες παρεμβάσεις μπορούν να βοηθήσουν τη διαχείριση αισθημάτων φόβου και άγχους απέναντι στη ψυχική νόσο αυτή καθευτή, καθώς και απέναντι στη συναισθηματική και συμπεριφορική αστάθεια που αυτή επιφέρει στο γονεϊκό ρόλο.
Σε επίπεδο κοινωνικό, είναι βασικό το παιδί να αναπτύξει το αίσθημα ότι δεν είναι μόνο του απέναντι σε ένα τέτοιο πρόβλημα, και η συναναστροφή με άτομα που αντιμετωπίζουν παρόμοιο θέμα, μπορεί να είναι ιδιαίτερα υποστηρικτική. Η ύπαρξη ενός υποστηρικτικού κοινωνικού δικτύου επιδρά θετικά και μειώνει, σε ένα βαθμό, τις αρνητικές συνέπειες της ψυχικής ασθένειας του γονέα. Με τα παραπάνω δύναται να ενισχυθεί η ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών και να «καλυφθούν» τα κενά που προκύπτουν εξαιτίας της ψυχικής ασθένειας των γονέων.
Τέτοιες παρεμβάσεις δεν είναι όμως εφικτές χωρίς τη συνδρομή του σχολικού πλαισίου και των ειδικών ψυχικής υγείας. Ειδικότερα, είναι βασική η αναγνώριση των περιπτώσεων παιδιών που ζουν με έναν ή δύο ψυχικά ασθενείς γονείς, καθώς και των συνεπειών μιας τέτοιας κατάστασης στο ψυχισμό των παιδιών, προκειμένου να σχεδιαστούν κατάλληλες παρεμβάσεις ψυχοεκπαιδευτικού χαρακτήρα.
Το σχολείο είναι σε θέση να παράσχει το σταθερό και οργανωμένο περιβάλλον που απουσιάζει από τη ρουτίνα του παιδιού. Η αναγνώριση των ικανοτήτων και της επίτευξης στόχων στο σχολικό περιβάλλον καθώς και οι δραστηριότητες κατά τον ελεύθερο χρόνο αναφέρονται από τα ερευνητικά δεδομένα ως προστατευτικοί παράγοντες για τα παιδιά που ζουν με έναν γονέα ψυχικά ασθενή.
Εντούτοις, όλα αυτά απαιτούν την ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών καθώς και την επιμόρφωσή τους σε ζητήματα ψυχικής υγείας. Εκπαιδευτικοί και ειδικοί ψυχικής υγείας επιβάλλεται να είναι σε διαρκή και αγαστή συνεργασία για τη προαγωγή της ψυχικής υγείας και τη τόνωση της ψυχικής ανθεκτικότητας παιδιών που ζουν με γονείς που αντιμετωπίζουν κάποια ψυχική ασθένεια.
Πηγές:
1) Beidel, D. & Turner, S. (1997). At risk for anxiety: I. Psychopathology in the offspring of anxious parents, Journal of American Academy of Child Adolescent Psychiatry, 36(7), 918-924.
2) Bibou-Nakou, I. (2004). Helping teachers to help children living with a mentally ill parent, School Psychology International, 25(1), 42-58.
3) Cooklin, Α. (2013). Promoting children’s resilience to parental mental illness: engaging the child’s thinking, Advances in Psychiatric Treatment, 19(3), 229-240
4) Kamis, C.(2021). The Long-Term Impact of Parental Mental Health on Children’s Distress Trajectories in Adulthood, Society and Mental Health, 11(1), 54-68.
5) Simpson-Adkins, G. & Daiches, A. (2018). How Do Children Make Sense of their Parent’s Mental Health Difficulties: A Meta-Synthesis. Journal of Child and Family Studies, 27(9), 2705–2716.
Συγγραφή – Επιμέλεια Άρθρου
Άννα Λυσικάτου
Ψυχολόγος, Msc στη Συμβουλευτική Ψυχολογία.
Τα ενδιαφέροντά μου αφορούν την έρευνα για τη θετική ψυχολογία, την ευημερία και την ψυχική ανθεκτικότητα κυρίως ατόμων με χρόνιες παθήσεις,
Photo cover:pixabay.com/Counselling/child
Πηγή:psychology.gr
Διαβάστε επίσης:
