Ιδιοφυής, αντισυμβατικός, θύμα των προσωπικών του δαιμόνων, “μάγος” του βιολιού. Ο Νικολό Παγκανίνι ήταν μία ξεχωριστή προσωπικότητα και μπορεί να έχουν περάσει περίπου 180 χρόνια από τον θάνατό του, όμως, παραμένει ο “κορυφαίος των κορυφαίων” στην ιστορία της μουσικής και ο “άπιαστος βιολιστής”.
Δύο αιώνες περίπου μετά και ο μύθος του παραμένει το ίδιο ζωντανός, όπως και ο θρύλος που τον ήθελε να έχει πουλήσει την ψυχή του στον Διάβολο προκειμένου να αγγίζει την κορυφή στην τέχνη του βιολιού.
Ο Παγκανίνι γεννήθηκε στη Γένοβα της Ιταλίας, 27 Οκτωβρίου του 1782 και ήταν το τρίτο από τα έξι παιδιά του Αντόνιο και της Τερέζα Παγκανίνι. Ο πατέρας του ήταν λιμενεργάτης και αποτυχημένος επιχειρηματίας όμως κατάφερνε να συμπληρώνει το εισόδημά του παίζοντας μαντολίνο.
Μόλις πέντε χρονών, άρχισε να μαθαίνει μαντολίνο, σχεδόν τον ανάγκασε, από τον πατέρα του και στην ηλικία των επτά, μεταπήδησε στο βιολί. Είχε εκπληκτικό ταλέντο στη μουσική και από μικρός κέρδισε πολυάριθμες υποτροφίες. Παρακολούθησε μαθήματα βιολιού από διάσημους βιολιστές όπως ο Giovanni Servetto και ο Giacomo Costa. Ωστόσο, η πρόοδος του ξεπέρασε γρήγορα τις ικανότητες και την τεχνική των δασκάλων του. Μαζί με τον πατέρα του μετακόμισε στην Πάρμα, ώστε να για να ζητήσει περαιτέρω καθοδήγηση από τον μεγάλο βιολιστή Alessandro Rolla.
Το 1796 υπήρξαν πολλές πολιτικές εξελίξεις κατά τη γαλλική εισβολή στην Ιταλία. Η οικογένεια αναζήτησε καταφύγιο στην Ελβετία και το 1800, ο Παγκανίνι και ο πατέρας του μετακόμισαν στη Λομβαρδία, όπου ο Νικολό ξεκίνησε να δίνει κονσέρτα. Το 1801, στην ηλικία των 18, έγινε το πρώτο βιολί στη Δημοκρατία της Lucca, μιας πόλης κοντά στην Τοσκάνη. Σύντομα, εγκατέλειψε το πατρικό του και άρχισε να ζει μία άσωτη ζωή με πολλές γυναίκες και τυχερά παιχνίδια. Για να ξεπληρώσει τα χρέη του από τη χαρτοπαιξία έβαλε ενέχυρο το βιολί του.
Τότε, ένας έμπορος του δάνεισε ένα «Γκουαρνέρι» για να παίξει σε ένα κοντσέρτο, αλλά μόλις τον άκουσε του το χάρισε. Μάλιστα, οι ικανότητές του ήταν εξωπραγματικές και δεν άργησε να κυκλοφορήσει η φήμη – σε μια εποχή που όλα αυτά γίνονταν εύκολα πιστευτά – πως πούλησε την ψυχή του στον Διάβολο για να πετύχει.
Πολλοί προσπάθησαν να εξηγήσουν πώς προέκυψε η φήμη αυτή. Υπέθεσαν πως ίσως να οφειλόταν και στο παρουσιαστικό του. Ο Παγκανίνι ήταν ψηλόλιγνος, είχε μια ασθενική εμφάνιση, άδεια μάγουλα, ωχρή επιδερμίδα και λεπτά χείλη, ενώ φορούσε πάντα μαύρα ρούχα.
Επίσης, είχε πολύ μακριά, λεπτά δάκτυλα, που του επέτρεπαν να παίζει τρεις οκτάβες, κάτι που αποδίδεται στο σύνδρομο Μάρφαν, μια γενετική διαταραχή, από την οποία πιστεύεται ότι έπασχε. Αλλά κι η ικανότητά του να «βάζει φωτιά» στο βιολί με το δοξάρι του με την εκπληκτική ταχύτητα που έπαιζε, ίσως οφείλεται στο σύνδρομο Ehlers-Danlos, μια άλλη διαταραχή που προκαλεί αυξημένη ελαστικότητα, αλλά και μειωμένο συντονισμό.
Και αν στα παραπάνω, προσθέσουμε το γεγονός ότι το βιολί θεωρείτο από ορισμένους ως το αγαπημένο όργανο του διαβόλου, τότε μάλλον εξηγείται η διάδοση της φήμης για τη συμφωνία του Παγκανίνι με τον άρχοντα του Σκότους. Μια απ’ τις πρώτες φήμες κυκλοφόρησε μετά την εμφάνισή του σε ένα κοντσέρτο στη Βιέννη, όπου κάποιος από το κοινό είπε ότι είδε τον διάβολο να βοηθά τον Παγκανίνι να παίξει.
Ο Παγκανίνι βρέθηκε αρκετές φορές αντιμέτωπος με ασθένειες. Μάλιστα, δεν άργησε να δημιουργηθεί κι ένας νέος αστικός μύθος την εποχή εκείνη που απέδιδε τις διαδοχικές ασθένειες του βιολιστή στη συμφωνία που υποτίθεται ότι είχε κάνει με τον εωσφόρο, ο οποίος “έπαιρνε” σιγά-σιγά τα… δανεικά του.
Το 1822, λοιπόν, προσβλήθηκε από σύφιλη, αλλά η θεραπεία που ακολούθησε τού δημιούργησε μία σειρά από άλλα προβλήματα υγείας. Επιπλέον, ο ίδιος έκανε μια άστατη ζωή με το αλκοόλ να ρέει άφθονο, οπότε σίγουρα δεν βοηθούσε την κατάστασή του.
Το 1834 προσβλήθηκε από φυματίωση, ανέρρωσε, αλλά είχε εξασθενήσει τόσο πολύ που αποφάσισε στα 54 να σταματήσει τις συναυλίες και να παραδίδει μαθήματα βιολιού. Λίγα χρόνια μετά νόησε με καρκίνο του λάρυγγα. Πέθανε το 1840 στη Νίκαια της Γαλλίας.
Λίγο πριν τον θάνατό του, τον επισκέφθηκε ένας καθολικός ιερέας για να του διαβάσει την «ευχή εις ψυχορραγούντα», αλλά ο Παγκανίνι τον έδιωξε θεωρώντας ότι ήταν πρόωρο. Μια εβδομάδα αργότερα πέθανε χωρίς να προλάβει να κοινωνήσει και η εκκλησία στη γενέτειρά του, τη Γένοβα, αρνήθηκε να τον θάψει σε καθαγιασμένο έδαφος.
Η βαλσαμωμένη σορός του έμεινε για δύο μήνες άταφη στη Νίκαια, προτού μεταφερθεί στο κελάρι του σπιτιού του για τον επόμενο χρόνο. Στη συνέχεια ο νεκρός μεταφέρθηκε σ’ ένα παλιό λεπροκομείο, αλλά λόγω της φήμης που τον ακολουθούσε για τη συμφωνία με τον διάβολο, τον έβαλαν σε ένα βαρέλι σε μια ελαιουργία και αργότερα σ’ ένα σπίτι κοντά στη Νίκαια.
Πέρασαν τέσσερα ολόκληρα χρόνια από τον θάνατο του, για να δώσει ο τότε Πάπας Γρηγόριος ΙΣΤ΄ τη συγκατάθεσή του να μεταφερθεί στη Γένοβα. Αλλά το πλοίο που μετέφερε το φέρετρο δεν μπόρεσε να δέσει λόγω επιδημίας πανώλης κι έτσι γύρισε πίσω στη Μασσαλία. Από εκεί -και με παρέμβαση της Μεγάλης Δούκισσας της Πάρμας και άλλοτε Αυτοκράτειρας της Γαλλίας, Μαρίας Λουίζας – έληξαν η “οδύσσεια” της σορού του, που ετάφη τελικά στο κοιμητήριο Λα Βιλέτα της Πάρμας, κάπου 200 χλμ. μακριά από τη γενέτειρά του.
