Η επιρροή της αυτό-αμφισβήτησης στη ζωή μας και πώς να την αντιμετωπίσουμε.
Παράδειγμα:
Ο Γιάννης, ενώ έχει αρκετές υποχρεώσεις και κούραση μέσα στην καθημερινότητα, ένας φίλος του ο Δημήτρης, του ζητά μια χάρη: να τον πετάξει με το αμάξι του σε μια δική του δουλειά. Ενώ ο Γιάννης πηγαίνει στην ώρα του να πάρει τον Δημήτρη από το σπίτι του, εκείνος καθυστερεί περίπου 30 λεπτά για να κατέβει.
Κατά την διάρκεια που τον περιμένει, αρχίζει και νιώθει στο σώμα του μια δυσφορία. Η αναπνοή του γίνεται γρήγορη και ρηχή, αρχίζει να νιώθει θυμωμένος και ενοχλημένος με την αργοπορία αυτή και κοιτά ξανά και ξανά την ώρα στο κινητό του.
Όταν τελικά κατεβαίνει ο Δημήτρης, εκείνος φαίνεται αρκετά χαλαρός και εύθυμος. Ζητά από τον Γιάννη μια τυπική συγνώμη που άργησε – αλλά τον ξέρει πως πάντα αργεί – και σαν να μην συμβαίνει κάτι, αρχίζει και του μιλά για τα δικά του. Ο Γιάννης, όση ώρα τον ακούει, μέσα του προσπαθεί να ελέγξει τα νεύρα του, ενώ αντίθετα εξωτερικά δείχνει να ακούει προσεκτικά και να κάνει και επεξηγηματικές ερωτήσεις για να καταλάβει καλύτερα τι του λέει.
Η ικανοποίηση των αναγκών των άλλων σε βάρος μας
Αυτό ήταν ένα τυπικό παράδειγμα, απ’ τα πολλά που θα μπορούσαν να περιγραφούν, στο οποίο πολλοί θα έχουμε νιώσει, ότι οι άνθρωποι γύρω μας (κυρίως τα κοντινά μας πρόσωπα):
- Μας αδικούν
- Δείχνουν ότι δεν μας σέβονται
- Και δεν καταλαβαίνουν τις δικιές μας ανάγκες και τον χρόνο μας.
- Αντιθέτως εμείς νιώθουμε, ότι κάθε φορά θα πρέπει πάντα να λέμε ναι και να ικανοποιούμε τις επιθυμίες και ανάγκες των άλλων. Παράλληλα, νιώθουμε ότι όταν θέλουμε να ζητήσουμε εμείς κάτι, οι άλλοι δεν θα το κάνουν. Ενδεχομένως, ενδόμυχα να νιώθουμε επιπλέον, ότι δεν έχουμε την «δυνατότητα» να ζητήσουμε εμείς κάτι.
Φυσικά στις προσωπικές μας σχέσεις, αρκετές φορές θα χρειαστεί να δώσουμε την βοήθειά μας ή και να συμβιβαστούμε. Αυτό επειδή, είτε γιατί νοιαζόμαστε και αγαπάμε τα δικά μας άτομα, αλλά και επιπλέον για να ενισχύσουμε τις σχέσεις μας.
Παρόλα αυτά, όταν μονίμως νιώθουμε ότι (πρέπει να) βάζουμε τις δικιές μας ανάγκες πίσω για χάρη των άλλων, μέσα μας αρχίζουμε και έχουμε αρνητικά συναισθήματα (πικρία, θυμό κλπ), που κάποια στιγμή αυτά θα αρχίσουν να είναι όλο και πιο έντονα.
Εισαγωγή στην έννοια της αυτό-αμφισβήτησης και στο πώς μας επηρεάζει
Η αυτό-αμφισβήτηση είναι μια συναισθηματική κατάσταση, στην οποία δεν προσδίδουμε τόση σημασία και προσοχή, διότι προκύπτει αυτόματα και ασυναίσθητα.
Αρχικά, συνδέεται με την πεποίθησή μας και την εκτίμησή μας:
- στο κατά πόσο εμείς θα αμφιβάλουμε ή θα είμαστε σίγουροι για τις ικανότητές μας, να εκτελέσουμε μια δραστηριότητα επιτυχώς
- ή για τον αν η απόφαση που πήραμε ήταν σωστή ή όχι.
Για παράδειγμα, αμφιβάλουμε όταν:
Έχουμε να δώσουμε κάποιες εξετάσεις και δεν είμαστε σίγουροι για την επάρκεια του διαβάσματός μας ή και γενικά για τις δυνατότητές μας να επιτύχουμε.
Θέλουμε να προσεγγίσουμε κάποιον (έναν εργοδότη για δουλειά ή για να φλερτάρουμε κάποιον/α) και αμφιβάλουμε για τις ικανότητές μας και φοβόμαστε ότι θα απορριφθούμε. Π.χ. δεν έχω καλό βιογραφικό, άλλοι θα ξέρουν περισσότερα από εμένα, δεν είμαι αρκετά εμφανίσιμος κλπ).
Έχουμε μια επιθυμία και θέτουμε στόχους, έτσι ώστε να την επιτύχουμε.
Η αμφιβολία θα έρθει, είτε:
Εάν θα καταφέρουμε να επιτύχουμε τον στόχο μας.
Αν τελικά ο στόχος είναι αυτό που θέλαμε πραγματικά
Ή αν η διαδικασία που έχουμε ακολουθήσει είναι η σωστή, ώστε να μας οδηγήσει στον στόχο μας.
Έτσι, πολλές φορές εξαιτίας της αμφιβολίας μας:
Τα παρατάμε να ολοκληρώσουμε έναν στόχο
Αρχίζουμε αποφεύγουμε τον στόχο (χρησιμοποιώντας π.χ. την αναβλητικότητα), είτε αυτό-σαμποτάροντας τον εαυτό μας βάζοντας περισσότερα εμπόδια και βρίσκοντας δικαιολογίες.
Περιμένουμε απ’ τους άλλους, είτε να κάνουν αυτοί την δουλειά για μας, ή να επιβεβαιώσουν ή όχι για το εάν πάμε καλά και είμαστε στον σωστό δρόμο.
Η αμφιβολία ως ένα αναπόφευκτο γεγονός
Στη ζωή, είναι λογικό να αμφιβάλουμε κάποιες στιγμές γι’ αυτά που κάνουμε και ο λόγος είναι γιατί ουσιαστικά γιατί δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τα πάντα. Όταν κιόλας κάνουμε κάτι που μας είναι άγνωστο, πολλές φορές θα κάνουμε λάθη στον δρόμο μας.
Η αμφιβολία είναι μέσα στη ζωή μας και δεν μπορούμε να την αποφύγουμε. Κάποιες φορές μάλιστα μπορεί να είναι σωτήρια, διότι μπορεί να μας βγάλει από αρκετούς μπελάδες και κόπους, αν καταλάβουμε και στοχαστούμε ότι κάτι δεν πάει καλά και πρέπει να αλλάξουμε κάτι.
Όμως, ο βαθμός στον οποίο η αμφιβολία μας δυσκολεύει και γίνεται εμπόδιο, είναι ανάλογα την εμπιστοσύνη που έχουμε στον εαυτό μας και τις δυνατότητές του, καθώς και στο βαθμό της αυτοεκτίμησης, αυτοπεποίθησης και αυτό-αξία μας.
Στην αυτό-αμφισβήτηση όμως, ουσιαστικά αμφιβάλουμε και δεν είμαστε σε συμφωνία/αρμονία με τις εμπειρίες μας, την μνήμη και τις πράξεις μας, ακόμα και τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας.
Περαιτέρω επεξήγηση του παραδείγματος σε συνδυασμό με τον παράγοντα της αυτό-αμφισβήτησης
Εδώ έρχεται λοιπόν να κολλήσει το αίσθημα της αυτό-αμφισβήτησης στο προηγούμενο παράδειγμα με τον Γιάννη:
Όχι μόνο, στα πρακτικά πράγματα ή τους στόχους που θέτουμε και αμφιβάλουμε αν θα τους πετύχουμε ή όχι, αλλά επίσης και στις:
- διαπροσωπικές σχέσεις
- στο πώς η αυτό-αμφισβήτηση μάς κάνει να αισθανόμαστε μέσα στις σχέσεις μας
- και τέλος πώς αισθανόμαστε εμείς για τον ίδιο μας τον εαυτό.
Στο παράδειγμα απ’ ότι είδαμε, αυτός ο φίλος είναι συχνό να αργεί, άρα έχει ξανά συμβεί ένα τέτοιο περιστατικό στο οποίο ο Γιάννης να έχει παρόμοια αρνητικά συναισθήματα, ενώ παράλληλα να έχει κάνει πίσω τις δικές του ανάγκες.
Γιατί όμως συμβαίνει ξανά και ξανά αυτό; Και γιατί φαίνεται, ότι ο Γιάννης ακούει με ευχαρίστηση αυτά που του λέει, ενώ μέσα του δεν νιώθει έτσι;
Ο λόγος είναι, γιατί ουσιαστικά:
Δεν έχει ποτέ συζητήσει και εκφράσει την ενόχλησή του ανοιχτά με τον φίλο του και να του θέσει τα όριά του.
Επιπλέον, γιατί προσπαθεί να είναι αρεστός στους άλλους, τροποποιώντας και αλλάζοντας τα συναισθήματα που έχει, για να ταιριάξει στους άλλους και στις ανάγκες τους.
Επίσης, θέλει να είναι αρεστός, διότι αλλιώς φοβάται ότι θα τους θυμώσει ή θα τους στενοχωρήσει – και έτσι θα νιώσει επιπλέον ενοχές και τύψεις.
Επιπρόσθετα, φοβάται ότι θα τον εγκαταλείψουν ή θα τον απορρίψουν και θα μείνει μόνος του.
Το σημαντικότερο όμως είναι, ότι ενδεχομένως να έμαθε (κυρίως στην παιδική του ηλικία) ότι τα συναισθήματά του (οι σκέψεις, οι ιδέες, τα βιώματά του κλπ) δεν είναι και τόσο σημαντικά όσο των άλλων.
Κάθε φορά, ενισχύουμε το αίσθημα της αυτό-αμφισβήτησής μας, διότι παράλληλα τα αισθήματα της αυτοεκτίμησης και της αυτοπεποίθησής μας μειώνονται.
Με άλλα λόγια, η αυτό-αμφισβήτηση είναι η μη-εμπιστοσύνη απέναντι στον εαυτό μας και η ανασφάλειά μας σε αυτά που κάνουμε ή έχουμε μέσα μας (σαν σκέψεις γνώσεις, συναισθήματα κλπ). Και όλο αυτό ενισχύεται, κάθε φορά που δεν είμαστε αυθεντικά και γνήσια ο εαυτός μας, θέτοντας τα όριά μας. Αλλά αντιθέτως, γινόμαστε μια παραμορφωμένη σκιά των φαντασιώσεών μας, για τις επιθυμίες των άλλων και του τι θα συμβεί αν δε τις καλύψουμε.
Η ζωή με την αυτό-αμφισβήτηση
Η αυτό-αμφισβήτηση, μας κρατάει μακριά από την βίωση της ζωής, διότι μας κάνει να είμαστε συνεχώς μέσα στο κεφάλι μας και μας κρατά απασχολημένους. Δηλαδή, σκανάρουμε και αναλύουμε το καθετί και το κατά πόσο είμαστε ή όχι ικανοί να επιτύχουμε κάτι. Ή αντιθέτως, μας κάνει να εστιάζουμε, στο πόσο αδικημένοι είμαστε από τους άλλους και ότι δεν μας καταλαβαίνουν. Δηλαδή, μας κάνει να είμαστε σε μια μόνιμη άμυνα και να θυματοποιούμαστε.
Επιπλέον, το αίσθημα της αυτοβιογραφίας μας, της προσωπικότητάς μας και της ταυτότητάς μας, δημιουργούνται κατά κύριο λόγο από τις αναμνήσεις μας. Οι αναμνήσεις μας, δημιουργούνται από τις εμπειρίες που βιώσαμε, και με τη σειρά τους, αυτές οι εμπειρίες είναι επιφορτισμένες από τις συναισθηματικές, γνωστικές και σωματικές μας αντιδράσεις.
Όταν δεν είμαστε σε συμφωνία/αρμονία με τα βιώματα, τις αναμνήσεις, τις σκέψεις, τις συμπεριφορές και τα συναισθήματά μας και αμφιβάλουμε μονίμως και αυτόματα για όλα αυτά και επιπλέον δεν τα υπερασπιζόμαστε (βάζοντας π.χ. τα όριά μας και με το να είμαστε αυθεντικοί), ουσιαστικά νιώθουμε ότι:
Χάνουμε την αίσθηση του εαυτού μας
Νιώθουμε σας να είμαστε σε μια επίπεδη και αμετάβλητη κατάσταση
Και τέλος, χάνουμε την αίσθηση της κυριαρχίας μας, εφόσον περιμένουμε τους άλλους να μας βοηθήσουν, να μας σώσουν, να μας καθοδηγήσουν και να μας επιβεβαιώσουν.
Τελικά, καταλήγουμε να συμβιβαζόμαστε σε μια καθημερινότητα που εμάς δεν μας αρέσει. Αντιθέτως, χρησιμοποιούμε μηχανισμούς άμυνας, όπως την εκλογίκευση, την άρνηση, την αποφυγή, την απώθηση, τη μόνωση του συναισθήματος κλπ., για να αποφύγουμε να βιώσουμε το άγχος της συναισθηματικής μας δυσφορίας που βιώνουμε:
απέναντι σε κάποιους ανθρώπους
ή στην κατάσταση που έχει περιέλθει η ζωή μας
Επιπρόσθετα, όσο συνεχίζουμε την πορεία μας στην καθημερινότητα, δίχως κάποια ενδοσκόπηση και αναστοχασμό, και με όλες τις πιέσεις που μπορεί έχει η ζωή (κοινωνικό-πολιτικά, οικονομικά, θέματα υγείας κλπ) όλο αυτό γίνεται ένα όλο και πιο περίπλοκο κουβάρι, έχοντας χάσει την αρχή και το τέλος.
Μην αμφιβάλεις ότι η ζωή είναι στα χέρια σου
Όσο κλισέ μπορεί να είναι αυτή η φράση και όσο μπορεί να νευριάσει κάποιους, άλλο τόσο σημαντική και ουσιώδης είναι: η ζωή είναι στα δικά μας χέρια.
Όσο το ξεχνάμε αυτό, ή αντίθετα όσο προσπαθούμε να πείσουμε τον εαυτό μας ότι η κατάσταση στη ζωή μας στο παρόν προήρθε από άλλους εξωτερικούς παράγοντες, τόσο θα συνεχίζεται όλη αυτή η κατάσταση και άλλο τόσο θα νιώθουμε ότι ζούμε σε μια δανική ζωή.
Σίγουρα δεν είμαστε εμείς υπεύθυνοι για τον τρόπο που μας μεγαλώσαν, ούτε για τον τρόπο που χειρίζεται τη χώρα η κυβέρνηση κλπ ή για τις φυσικές καταστροφές και τις πανδημίες.
Είμαστε όμως υπεύθυνοι για την στάση μας, τις αποφάσεις και τις πράξεις που παίρνουμε κάθε στιγμή, κάθε μέρα. Επιπλέον, είμαστε υπεύθυνοι στο πώς θα ανταπεξέλθουμε και θα διαχειριζόμαστε, τόσο κάποιες αρνητικές ή στρεσογόνες καταστάσεις, όσο και τα συναισθήματα, τις σκέψεις και την συμπεριφορά μας μέσα σε αυτές.
Σίγουρα δεν είναι μια εύκολη συνειδητοποίηση και υπάρχουν πολλά ωφέλει στο να μην υπάρχει αυτή η συνειδητοποίηση. Παρόλα αυτά, η ψυχοθεραπεία είναι ο χώρος και η διαδικασία όπου αυτό το κουβάρι μπορεί να αρχίζει να ξετυλίγεται σιγά – σιγά, και αυτή η έκφραση (η ζωή είναι στα δικά μου χέρια) να αρχίζει να βγάζει ολοένα και περισσότερο νόημα κατά την διάρκεια των συνεδρίων.
Επιπλέον, στη ψυχοθεραπεία, το άτομο θα μπορέσει:
- να μάθει καλύτερα τον εαυτό του
- να ελέγχει τις συναισθηματικές του αντιδράσεις
- να απορρίπτει δυσλειτουργικούς τρόπους σκέψης και συμπεριφορές
- να μάθει να είναι πιο αυθεντικός και δυναμικός με τα όριά του, με αποτέλεσμα να σταματήσει να αυτό-αμφισβητείται συνεχώς.
Συμβουλές για να μειώσουμε την αυτό-αμφισβήτησή μας και τις επιδράσεις της
1) Επίγνωση της αυτο-αμφισβήτησης μας
Αρχικά, χρειάζεται η συνειδητοποίηση και η αποδοχή μας, πως αμφιβάλουμε για τον εαυτό μας. Γνωρίζοντας αυτό που συμβαίνει, μας γίνονται και πιο ξεκάθαρα και κατανοητά κάποια πράγματα.
Πρώτον, αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε πως μερικές φορές ρίχνουμε και αδικούμε εμείς οι ίδιοι τον εαυτό μας.
Δεύτερον, πώς μας αφήνουμε “απροστάτευτους” απέναντι στον οποιονδήποτε, που συνειδητά ή ασυνείδητα θα προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί αυτήν μας την αδυναμία.
Τέλος, η επίγνωση του τι συμβαίνει μας ανοίγει καινούργιους δρόμους και μας προειδοποιεί ενδεχομένως για επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές και μοτίβα στα οποία εμείς αμφιβάλουμε για τον εαυτό μας.
2) Μην είσαι σκληρός με τον εαυτό σου
Χρειάζεται επίσης, να σταματήσουμε να είμαστε τόσο απαιτητικοί και επικριτικοί με τον εαυτό μας και να μας δίνουμε χώρο και χρόνο για να δράσουμε. Αναπόφευκτα στις ζωής μας και λάθη θα κάνουμε και δεν θα γνωρίζουμε κάποια πράγματα.
Δεν χρειάζεται να είμαστε πάντα τέλειοι για να μας αποδεχτούν οι άλλοι. Στη τελική, στη ζωή μας χρειαζόμαστε αυτούς που μας αποδέχονται γι’ αυτό που είμαστε, ακόμα και με τα λάθη μας και τις ατέλειές μας.
3) Βάλε ξεκάθαρους και ρεαλιστικούς στόχους. Σταμάτα τα ευχολόγια και την αοριστολογία
Όσο αφορά την αμφιβολία μας για τους στόχους μας, πρώτα χρειάζεται να ξεκαθαρίσουμε:
ακριβώς ποιος είναι ο στόχος μας
αν είναι ρεαλιστικός
το χρονικό περιθώριό του
τι χρειάζεται από εμάς να μάθουμε
και τι εμπόδια να αποφύγουμε.
Χρειάζεται ένας καλός σχεδιασμός και προγραμματισμός για έναν στόχο μας, και όχι απλά έτσι όπως έχουμε συνηθίσει να πετάμε αόριστες επιθυμίες με την ευχή την επόμενη μέρα να γίνουμε αυτό που θέλουμε να πετύχουμε.
Επιπλέον θέλει επιμονή και υπομονή, προσπάθεια και κάποιες φορές (μπορεί και αρκετές) ίσως πρέπει να ξεβολευτούμε και να βγούμε έξω από την ζώνη ασφαλείας μας.
4) Σταμάτα να ακούς τις σειρήνες, τα τρολς και τους δικαστές του καναπέ
Ασφαλώς, μια εποικοδομητική ανατροφοδότηση ή κάποια πληροφορία και σχόλιο, είναι πάντα καλοδεχούμενα. Χρειάζεται όμως να μάθεις να κρίνεις ποιανού την γνώμη χρειάζεται να ακούς. Επίσης, χρειάζεται να μάθεις να ξεχωρίζεις την καλοπροαίρετη κριτική (ακόμα και αρνητική), από την κακοπροαίρετη κριτική – που διόλου δεν στοχεύει στο να σε βοηθήσει.
Π.χ. υποθετικά ότι θες να ξεκινήσεις μια επιχείρηση.
Η γνώμη ενός αγνώστου που συναντάς, ο οποίος όμως είναι ένας επιτυχημένος επιχειρηματίας, ενδεχομένως να αξίζει περισσότερο από την γνώμη των φίλων και των γονιών σου, που δεν έχουν ούτε τη γνώση για τις επιχειρήσεις, ούτε έχει χρειαστεί να πάρουν πολλά ρίσκα στη ζωή τους.
Επιπλέον, το να σου πει κάποιος (γνωστός ή άγνωστος) σχόλια του τύπου:
“σιγά που θες να γίνεις και επιχειρηματίας, έχουν πάρει τα μυαλά σου αέρα;”
“έτσι όπως πάει η οικονομία πώς θες να ξεκινήσεις κάτι τέτοιο”
“δεν είσαι εσύ γι’ αυτά, κάτσε στα αυγά σου”
Πρώτον, δεν σε ωφελούν καθόλου (δεν σου δίνουν καμιά γνώση και αξία). Δεύτερον, είναι απλά περιοριστικές προτάσεις που οι άλλοι έχουν ήδη, οι ίδιοι για τον εαυτό τους και προσπαθούν (ασυναίσθητα κυρίως) να σε βάλουν και σένα στο δικό τους επίπεδο και στην δικιά τους λογική.
5) Αλλαγή τρόπου σκέψης και η μοναδική ωφέλεια της αυτο-αμφισβήτησης
Φυσικά η μοναδική ωφέλεια της αμφισβήτησης, είναι όταν τελικά βλέπουμε (μετά πχ από 6-9-12 μήνες προσπάθειας ή γενικά ένα εύλογο χρονικό διάστημα),ότι αυτό που επιδιώκουμε, τελικά δεν έχει αποτέλεσμα
Όταν έχουμε θέσει έναν στόχο και βλέπουμε ότι δεν πετυχαίνει, δεν χρειάζεται να πούμε στον εαυτό μας αμέσως ότι αποτύχαμε. Αντιθέτως, μπορούμε να πούμε ότι:
είτε χρειάζεται να αποκτήσουμε περισσότερες ικανότητες γι’ αυτό που θέλουμε να κάνουμε
ή να αναθεωρήσουμε, να τροποποιήσουμε και να αλλάξουμε τον στόχο μας.
είτε τέλος, αν δούμε ότι ο στόχος αυτός δεν είναι εφικτός και χρειάζεται να τον εγκαταλείψουμε.
Και πάλι όμως, μπορούμε να συλλογιστούμε τα μαθήματα και τις νέες γνώσεις και την εμπειρία που πήραμε μέχρι τώρα. Όλα αυτά είναι κερδισμένα από τους κόπους μας, που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο θα μπορέσουν να μας βοηθήσουν σε μελλοντικές καταστάσεις.
Συγγραφή – Επιμέλεια Άρθρου
Γιώργος Καπετανγεώργης
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας – Συνθετικός Ψυχοθεραπευτής.
Ενεργό μέλος στο BACP (British Association of Counselling and Psychotherapy).
Πηγή:psychology.gr
Photo cover:pixabay.com/yuruariherrera/wynwood
Διαβάστε επίσης:
