Θες να έχεις τον πραγματικό έλεγχο στη ζωή σου; Θα πρέπει, λοιπόν, να απαρνηθείς την ψευδαίσθηση ότι υπάρχει. Το άγχος, τα υποθετικά σενάρια για το μέλλον, οι μηρυκασμοί, το αίσθημα της αβεβαιότητας και οι προσδοκίες στροβιλίζουν πάντα γύρω από την ανάγκη να έχουμε τον έλεγχο των πραγμάτων.
Αν υπήρχε κάποιος που 100% μπορεί να εγγυηθεί τι μέλλει γενέσθαι, θα είχαμε κερδίσει το στοίχημα με την αβεβαιότητα.
Το ζήτημα είναι πόσο ρεαλιστικό και λειτουργικό είναι το άγχος που κουβαλάμε μέσα μας;
- Είναι άγχος γενικευμένο;
- Είναι εστιασμένο σε ειδικές συνθήκες;
- Είναι άγχος για τους άλλους ή για τον εαυτό μας;
- Τι μηχανισμούς επικαλούμαστε για να το καταπολεμήσουμε;
- Τι κερδίζουμε και τι χάνουμε από όλο αυτό;
Τις περισσότερες φορές χάνουμε το παρόν και μέσα σε αυτό χάνουμε και τον εαυτό μας.
Κρίσεις πανικού – Κρίσεις εαυτού
Η κρίση πανικού είναι μια ηχηρή εσωτερική επανάσταση, ένα αιφνίδιο ξέσπασμα φόβου και συσσωρευμένου άγχους με σωματικά συμπτώματα, που έρχεται να μας δώσει το μήνυμα ότι κάπου έχουμε παραμελήσει τη ψυχή μας.
Ο πανικός είναι ο τρόπος που επιλέγει ο οργανισμός μας να αντιπαρατεθεί στο συσσωρευμένο στρες, (πχ, αποδοτικότητα στη δουλειά, δυσκολίες στην οικογένεια), να αμυνθεί σε διλλήματα και μεγάλες αλλαγές (μετανάστευση, ανεργία, μητρότητα, διαζύγιο, διακοπή κύησης) ή και σε μια τραυματική εμπειρία (κακοποίηση, εγκατάλειψη, απώλεια, ατύχημα).
Όπως και να έχει, στον πανικό υπάρχει ένας κοινός παρανομαστής: Τα αντικρουόμενα συναισθήματα και οι σκέψεις, που το άτομο έχει απωθήσει ή προσπαθεί να συγκαλύψει, να αρνηθεί, ή αδιαφορεί για αυτά σαν να μην υπάρχουν. Ζούμε πολλές στιγμές αυτό το δίλλημα του ‘να προχωρήσω μπροστά – να εξελιχθώ ή να συνεχίσω εκεί που νιώθω ασφάλεια, εκεί που έχω μάθει;’.
Σε κάθε δίλλημα αναβιώνουμε τις άλυτες εσωτερικές συγκρούσεις
Κάθε στιγμή που ερχόμαστε αντιμέτωποι με ένα δίλλημα (στις σχέσεις, στα επαγγελματικά, στα οικογενειακά) αναβιώνουμε τις άλυτες εσωτερικές συγκρούσεις που έχουμε μέσα μας, έναν εσωτερικό φόβο, που μας καλεί να τον αντιμετωπίσουμε. Όσο θάβουμε κάτω από το χώμα τους φόβους και τις ανασφάλειές μας τόσο η σύγκρουση μέσα μας μεγαλώνει και διαιωνίζεται.
Όσο αφήνουμε τον εαυτό μας να ζει για τους άλλους, να αυτοπεριορίζεται στα πρέπει και να υπομένει αυτά που ‘είναι η ασφάλειά μας’, το υποσυνείδητο άγχος θα οξύνει. Όσο συνεχίζουμε να πιστεύουμε ότι η ιδέα και οι αξίες που μας δίνουν οι γονείς μας, και οι σημαντικοί άλλοι είναι απαραίτητα και η αλήθεια, ο φόβος αποτυχίας και η ανασφάλεια θα μεγαλώνει. Και όσο αυτά συντηρούνται στο εσωτερικό μας, τόσο απομακρυνόμαστε από τις αληθινές μας ανάγκες, από την ίδια μας την ύπαρξη. Και ο επόμενος πανικός ήδη μας περιμένει στην πόρτα.
Πεποιθήσεις, Επιθυμίες και ο φόβος της αλλαγής
Κάθε κρίση πανικού είναι μια κρίση εαυτού. Επιθυμίες και ανάγκες του τώρα που έρχονται σε σύγκρουση με υποσυνείδητους φόβους είναι συχνά η ρίζα του πανικού. Επιλογές και αυτοθυσίες στις οποίες προβαίνουμε για να ευχαριστήσουμε τους άλλους παρά τον εαυτό μας, ίσως από ενοχή, ίσως επειδή έτσι διδαχθήκαμε να νιώθουμε άξιοι και αποδεκτοί.
Οι πυρηνικές πεποιθήσεις για τον εαυτό και τον κόσμο γύρω μας (αξίζω να αγαπηθώ; εγώ φταίω όταν με εγκαταλείπουν, είμαι αδύναμος), οι κανόνες και η στάση ζωής που εμφυτεύτηκαν μέσα μας (εάν δεν το κάνω τέλεια θα με απορρίψουν, η ζωή είναι άδικη, δεν πρέπει να λέω αυτό που αισθάνομαι γιατί θα με εκμεταλλευτούν), καθρεφτίζουν πολλά από τα εμπόδια που βάζουμε εμείς οι ίδιοι στον εαυτό μας, δημιουργώντας το φόβο της αλλαγής και μια δυσπροσαρμοστικότητα σε προκλήσεις που εμφανίζονται σε κάθε τομέα της ζωής.
Ο εαυτός διψά για την απελευθέρωση από τις δυσλειτουργικές σκέψεις και τις ψυχοπιεστικές καταστάσεις. Ο πανικός συνιστά την αφορμή για τον επαναπροσδιορισμό του εαυτού, αναζητώντας τελικά τι από όσα πιστεύουμε για εμάς είναι αλήθεια και τι όχι.
Διαβάστε ακόμη στο Psychology.gr το σχετικό άρθρο: Γιατί είμαι αγχώδης και ποιες συμπεριφορές διαιωνίζουν το άγχος;
Τα είδη εσωτερικών συγκρούσεων
Η εσωτερική σύγκρουση μας δίνει την αίσθηση ότι έχουμε ‘παγώσει’ μπροστά σε ένα αόρατο εμπόδιο, θεωρώντας ότι έχουμε ηττηθεί στο παιχνίδι, χωρίς να έχουμε αγωνιστεί για αυτό. Πολλοί έχουν επίγνωση των ενδότερων συγκρούσεων ενώ άλλοι δεν μπορούν ακόμη να αντιληφθούν γιατί τους συμβαίνει. Σε αυτές τις συγκρούσεις νιώθουμε συνήθως βαθιά συγχυσμένοι, αγχωμένοι, θλιμμένοι και απογοητευμένοι. Οι εσωτερικές συγκρούσεις τείνουν να είναι σταθερές στο χρόνο όσο δεν τις αγγίζουμε και αντιστοιχούν στις βαθύτερες αποχρώσεις των εμπειριών και των πεποιθήσεών μας.
Ας προχωρήσουμε σε κάποια εμπειρικά παραδείγματα.
Η Γυναίκα Superwoman
Μια γυναίκα, λοιπόν, ξεκίνησε τη ψυχοθεραπεία με στόχο να απαλλαγεί από τις κρίσεις πανικού και το γενικευμένο άγχος.
Μια γυναίκα που συνεχώς έκανε υπερβάσεις, είχε το αίσθημα της υπερ-υπευθυνότητας και αγωνιζόταν για το τέλειο στη δουλειά της και τα παιδιά της. Δεν ήθελε να απογοητεύσει κανέναν. Δεν ήθελε να την βλέπουν να λυγίζει ή να ζητάει βοήθεια από κάποιον διότι αυτό θα σήμαινε ευαλωτότητα και ανεπάρκεια για την ίδια. Δεν έπρεπε να τσαλακωθεί η εικόνα που είχε χτίσει για τον εαυτό της απέναντι στον σύζυγο και τον περίγυρο, και πίστευε πως εάν κάνει ένα λάθος θα καταστρεφόταν.
Οι κρίσεις πανικού ξεσπούσαν κάθε φορά που γινόταν μια αλλαγή (αλλαγή σχολείου των παιδιών, αλλαγή στο πόστο της δουλειάς), και όταν αναλάμβανε ευθύνες που πραγματικά δεν ήθελε (φροντίδα και επίβλεψη συγγενούς). Στην πορεία οι κρίσεις γίνονταν επαναλαμβανόμενες, ένιωθε να χάνει τον έλεγχο κάτι που θεωρούσε τρομακτικό για αυτήν.
Οι εσωτερικές συγκρούσεις αυτής της γυναίκας ήταν πολύ ισχυρές. Από τη μια ήθελε να αποδράσει από τον αυταρχικό κανόνα που είχε θέσει στη ζωή της και από την άλλη βοούσε μια φωνή που έλεγε «μείνε εκεί που είσαι». Από τη μια ζούσε για να υποδύεται άριστα όλους τους ρόλους της στο έπακρο, σε βαθμό αυτοθυσίας, αλλά ο εαυτός της είχε παραμεληθεί.
Τα μαθημένα πρέπει, η έντονη κριτική από τη μητέρα της, οι βαριές τιμωρίες, δημιούργησαν πολλές εσωτερικές συγκρούσεις που προσπαθούσε να επιλύσει με τους με υψηλά στάνταρ, με τελειομανία, και εξυπηρετήσεις των άλλων, ώστε να μην απογοητεύσει κανέναν, να νιώθει ικανή, άξια και επαρκής.
Ο φόβος δέσμευσης – ο φόβος εγκατάλειψης
Όλοι βαθιά μέσα μας επιθυμούμε την συντροφικότητα και την δοτικότητα στον έρωτα. Υπάρχουν φόβοι όμως που μας κάνουν να απαρνηθούμε και να διαγράψουμε από το μυαλό μας την προοπτική μιας μόνιμης ή μακροχρόνιας συντροφικής σχέσης. Η λέξι – κλειδί που μας μπλοκάρει είναι η δέσμευση, και εμείς με τη σειρά μας αυτοσαμποράρουμε υποσυνείδητα τον εαυτό μας.
Ο ορκισμένος εργένης
Ήταν ένας άνδρας που αρνιόταν πεισματικά να δεσμευτεί στις σχέσεις, έχοντας την άποψη ότι «οι σχέσεις δεν είναι για μένα», καθώς και ότι «οι σχέσεις με κουράζουν», «νιώθω άβολα όταν η γυναίκα μου εκφράζει συναισθήματα», «δεν νιώθω την ανάγκη να πω σ’ αγαπώ».
Περνούσαν τα χρόνια μέχρις ότου άρχισε να συνειδητοποιεί ότι αυτό το μοτίβο των βραχυπρόθεσμων σχέσεων, της συναισθηματικής απευαισθητοποίησης, των εύκολων χωρισμών, των ξαφνικών απομακρύνσεων από τις γυναίκες χωρίς εμφανή αιτία έμοιαζε να μην ήταν λειτουργικό. Τα πρώτα σημάδια μοναξιάς και θλίψης έκαναν την εμφάνισή τους.
Στη τωρινή σχέση του βίωσε και την πρώτη κρίση πανικού. Μια σχέση που του τράβηξε πρωτόγνωρα το ενδιαφέρον και θέλοντας να κρατήσει δίπλα του τη σύντροφο, δοκίμασε να δεσμευτεί σε μια μονογαμική σταθερή σχέση.
Στην κρίση πανικού ο ίδιος αναβίωσε το φόβο μπροστά σε αυτό που απέφευγε τα προηγούμενα χρόνια. Στο παρελθόν είχε χτίσει έναν τοίχο μπροστά στους ανθρώπους, αποφεύγοντας την οικειότητα, το δέσιμο, τη μονιμότητα. Ο υποσυνείδητος φόβος ότι θα πληγωθεί στην περίπτωση ενός χωρισμού, ότι η άλλη θα τον αφήσει πρώτη, ότι θα τον εξαπατήσει, τον οδήγησε στην άρνηση της δέσμευσης.
Κάθε φορά αυτός ο φόβος αντιστοιχούσε στον φόβο εγκατάλειψης από την μητέρα που ενσωματώθηκε ως πρότυπο. Μια μητέρα που ποτέ δεν είχε ουσιαστικά δίπλα του. Συχνοί καβγάδες και επανασυνδέσεις με τον πατέρα, παραμέληση του παιδιού, αποχωρισμοί για μεγάλα χρονικά διαστήματα, υποτιμητικά σχόλια και βλέμματα προς το παιδί, είχαν ήδη δημιουργήσει το έδαφος για την πεποίθηση των ημιμόνιμων ασταθών σχέσεων και τη δυσπιστία απέναντι στο πόσο κρατάει και πληγώνει η αγάπη, «είναι και οι άλλες γυναίκες σαν τη μαμά μου;».
Οι εσωτερικές συγκρούσεις που αναβιώνει στη τωρινή σχέση (να φύγω ή να μείνω), νιώθει ότι τον επηρεάζουν σεξουαλικά στην επίδοση, στην εμπιστοσύνη, νιώθει άγχος μη δεν ξαναγυρίσει η σύντροφός του μετά τη δουλειά ή εάν του λέει ψέματα, φοβούμενος την πιθανότητα εγκατάλειψης. Είναι βασανιστικό για τον ίδιο αλλά ο πανικός εμφανίστηκε για να οριοθετήσει και πάλι τη ζωή του. Να ξεφύγει από αυτά τα διλήμματα, να τροποποιήσει τις σκέψεις του, και να αποφεύγει αυτό που τον κάνει να νιώθει ψευδώς ασφαλής.
Δείτε στο εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας, βιβλία για το άγχος | Προσωποποιημένη συμβουλευτική στις αγορές σας, άμεση παράδοση, δωρεάν μεταφορικά για παραγγελίες άνω των 40 ευρώ.
Σύγκρουση αυτό-εικόνας
Πόσο μας νοιάζει η γνώμη των άλλων; Πόσο μας απασχολεί να είμαστε αρεστοί και αποδεκτοί από τους άλλους και ποια μέσα χρησιμοποιούμε για να το πετύχουμε; Μήπως υπάρχουν φορές που δείχνουμε κάτι άλλο από αυτό που είμαστε; Μήπως θέλουμε να αποδείξουμε την αξία μας πρώτα στους άλλους για να τονώσουμε έπειτα την επάρκειά μας;
«Θέλω να δείχνω στους άλλους χαρούμενη και πλήρης ενώ μέσα μου ακόμη παλεύω να βρω τις ισορροπίες», «Νιώθω άχρηστος και προσπαθώ να εξυπηρετώ τους άλλους για να παίρνω την αξία που χρειάζομαι», «Εάν πω όχι θα πληγώσω τους άλλον και θα τον απογοητεύσω, και στο τέλος θα μείνω μόνος μου», «Πρέπει να παντρευτώ για να μην μείνω μόνη μου».
Σε πολλές περιπτώσεις η αυτοεκτίμηση έχει πληγεί μέσα από τα πρέπει, τις προκαταλήψεις, την τάση να δίνουμε προτεραιότητα στους άλλους, τις συγκρίσεις με τους άλλους και το τι περιμένουν εκείνοι από εμάς να καταφέρουμε.
Η κρίση πανικού έρχεται όταν στερούμαστε του δικαιώματος να είμαστε ο εαυτός μας. Με τα προτερήματα και τις αδυναμίες μας.
Όταν προσποιούμαστε ότι έχουμε αυτοπεποίθηση ενώ ακόμη τη ψάχνουμε.
Όταν έχουμε μια κερδοφόρα δουλειά που όμως δεν ταιριάζει με την προσωπικότητά μας ή τις ικανότητές μας και όλο αυτό μας καταβάλει.
Όταν προσπαθούμε να δείξουμε ότι έχουμε την τέλεια οικογένεια, το τέλειο σπίτι, τη τέλεια σχέση, τη τέλεια δουλειά ενώ μέσα μας βράζουμε από τις δυσκολίες και τις ψυχοπιεστικές καταστάσεις.
Όταν συγκαλύπτουμε τις αδυναμίες μας και δεν εκφραζόμαστε συναισθηματικά για να κρύψουμε ότι «είμαστε άνθρωποι και όλοι έχουμε τα προβλήματά μας».
Η σύγκρουση του ιδεατού με τον πραγματικό εαυτό, με βάση το πώς τη βιώνει ο καθένας, μπορεί να πυροδοτήσει μια ποικιλία ψυχικών δυσλειτουργιών, όπως ο πανικός, η κατάθλιψη, η διατροφική διαταραχή και άλλες.
Άλλες εσωτερικές συγκρούσεις…
Αναβλητικότητα: ‘Θα τα καταφέρω;’
Άλλες εσωτερικές συγκρούσεις που παραμένουν άλυτες και δυσλειτουργικές είναι η αναβλητικότητα, όταν καθυστερούμε κάτι ή δεν προχωρούμε σε ενέργεια γιατί υποσυνείδητα φοβόμαστε ότι δεν θα το καταφέρουμε ή δεν θα γίνει αυτό που θέλουμε. Το να παραιτείται, επίσης, κάποιος εύκολα, δεν σημαίνει ότι είναι δειλός αλλά ελλοχεύει και πάλι ο φόβος του ότι «δεν θα τα καταφέρω». Συχνά, η αναβλητικότητα συνοδεύεται και από άλλα στοιχεία προσωπικότητας, έναν ίσως αρνητικό τρόπο σκέψης, και ψυχοπιεστικές συνθήκες που συνδυαστικά θα μπορούσαν να επιφέρουν τον πανικό.
Η Ηθική και Σεξουαλική προέκταση των εσωτερικών συγκρούσεων.
Άλλη κατηγορία εσωτερικών συγκρούσεων που ταλαιπωρούν αρκετούς ανθρώπους αφορούν την ηθική και σεξουαλική προσέγγιση. Αντίρροπες επιθυμίες που διχάζουν μεταξύ του πρέπει και του θέλω. Τι είναι σωστό και τι είναι λάθος. Τι είναι αποδεκτό και τι όχι.
Η σύγκρουση μεταξύ της μονογαμίας και της πολυγαμίας, το τι είναι αμαρτία και τι όχι, εάν υπάρχουν όρια στον έρωτα ή εάν κάνουμε κάτι ή φαντασιωνόμαστε με τρόπο που μπορεί να αλλάξει την υπάρχουσα ‘αποδεκτή’ εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας. Πολλές φορές, προβλήματα όπως η στυτική δυσλειτουργία, η αδυναμία για οργασμό, και γενικότερα οι αμφισβητήσεις γύρω από την σεξουαλική εικόνα μας έχουν τη ρίζα τους σε ανεπίλυτες εσωτερικές συγκρούσεις. Στον έρωτα και τις σχέσεις είναι αλήθεια ότι βιώνουμε πολύ πιο έντονα τα ευάλωτα στοιχεία μας.
Αυτές οι δίπολες σκέψεις, μπορεί να ταλαιπωρούν ανθρώπους που έχουν ένα ιστορικό συντηρητικής ή αυταρχικής διαπαιδαγώγησης, χαμηλή αυτοεκτίμηση, και σε συνδυασμό με την συσσωρευμένη καταπίεση , το άγχος και τις δύσκολες περιβαλλοντικές συνθήκες δύνανται να ξεσπούν σε πανικούς όταν έρχονται αντιμέτωποι με τους φόβους τους.
Γιατί εμφανίζουμε εσωτερικές συγκρούσεις;
Αντίσταση
Βιώνουμε μια κατάσταση, και γνωρίζουμε τι θέλουμε και τι χρειαζόμαστε, αλλά καταπιέζουμε την επιθυμία μας να το ικανοποιήσουμε. Αυτό συνιστά μια άμυνα του ψυχισμού μας που αντιστέκεται στο να απολαύσει και να βιώσει τα θέλω και τις ανάγκες, λόγω εμποδίων όπως, οι ριζωμένες περιοριστικές πεποιθήσεις, ο φόβος (απόρριψης, αποτυχίας, ανεπάρκειας, εγκατάλειψης) ή τι θα σκεφτούν οι άλλοι για εμάς.
Προσκόλληση
Συχνά η προσκόλληση βρίσκεται στο επίκεντρο μιας εσωτερικής σύγκρουσης. Σε κάθε σενάριο, σε κάθε αλλαγή, σε κάθε νέα πρόκληση υπάρχει μια οδός που είτε θα χρειαστεί είτε θα επιθυμούσαμε να επιλέξουμε, κι όμως νιώθουμε ότι κάτι μας τραβάει πίσω, μας ελκύει να μείνουμε εκεί που είμαστε και να μην προχωρήσουμε μπροστά.
Αυτό είναι μια βαθύτερη προσκόλληση που κωλύει την ικανότητά μας να ρισκάρουμε, να γίνουμε πιο διεκδικητικοί, να λαμβάνουμε ενεργώς αποφάσεις και πρωτοβουλίες. Συχνά αυτή η προσκόλληση αντανακλά τον φόβο απόρριψης από την οικογένεια και άλλες πυρηνικές πεποιθήσεις που κρύβουν μέσα τους το «δεν είμαι αρκετά ικανός να το κάνω, δεν μπορώ να το κάνω μόνος μου».
Σε πολλές περιπτώσεις η προσκόλληση σημαίνει να μείνουμε ‘ασφαλείς’, ή οτιδήποτε άλλο που μας εξασφαλίζει τη βεβαιότητα και τη σιγουριά για το τι πρόκειται να συμβεί.
Το κάλεσμα του πανικού για επαναπροσδιορισμό του εαυτού.
Όταν εμφανίζονται οι εσωτερικές συγκρούσεις νιώθουμε ότι χάνουμε τον έλεγχο και αισθανόμαστε μετέωροι, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τον πανικό. Ο πανικός είναι η απάντηση του οργανισμού μας στο στρες. Με τη σειρά μας καλωσορίζουμε αυτόν τον ‘καινούργιο μας επισκέπτη’, για να δώσουμε έπειτα τις προσωπικές μας απαντήσεις στα άλυτα ερωτηματικά της ζωής μας.
Συγγραφή – Επιμέλεια Άρθρου
Παναγιώτα Ντελιοπούλου
MSc Κλινική Ψυχολόγος. Εκπαίδευση στις Τεχνικές Αποτελεσματικού Γονέα (Gordon Hellas), Ψυχολογικές Πρώτες Βοήθειες (John Hopkins University). Γνωστική – Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία και Mindfulness Coaching για την κατάθλιψη και το άγχος.
Photo cover:pixabay.com/geralt/eyes
Πηγή:psychology.gr
Διαβάστε επίσης:
