Θυρεοειδής: Ο ρυθμιστής του μεταβολισμού

Ο θυρεοειδής είναι ένας μικρός αδένας με σχήμα θυρεού (ασπίδα, οικόσημο), που βρίσκεται στη βάση του λαιμού, ακριβώς κάτω από το μήλο του Αδάμ. Η βασική λειτουργία του είναι η ρύθμιση του μεταβολισμού. Αυξάνει ή μειώνει το μεταβολισμό ανάλογα με τις συνθήκες (κρύο, ζέστη), τις ανάγκες (ξεκούραση, άσκηση) αλλά και την συναισθηματική μας κατάσταση (θυμός, φόβος, χαρά).

Οι δύο κύριες μεταβολικές ορμόνες που εκκρίνει ο θυρεοειδής είναι οι:

• Τ4 (Θυροξίνη)
   
• Τ3 (Τρι-ιωδο-θυρονίνη)

οι αριθμοί 3 και 4 μετά το Τ, αναφέρονται στο πόσα άτομα ιωδίου περιέχονται στην κάθε ορμόνη (βλ. εικόνα 1 και 2).

Εικόνα 1: Η Τ3 (τρι-ιωδο-θυρονίνη) περιέχει 3 άτομα ιωδίου (Ι). 

Από τις δύο ορμόνες, η δραστική είναι η Τ3 και επηρεάζει σχεδόν κάθε κύτταρο και μεταβολική διαδικασία μέσα στο σώμα όπως:

• Την ανάπτυξη
• Τη θερμοκρασία του σώματος
• Την καρδιακή λειτουργία  
• Την έμμηνο ρύση
• Την παραγωγή του αίματος (αιμοποίηση)
• Την ανάπτυξη των τριχών
• Την αποθήκευση και την καύση του λίπους   
• Τη γονιμότητα
• Την κινητικότητα του εντέρου
• Τη διαδικασία της πέψης
• Τη νεφρική λειτουργία
• Τη διάσπαση και το μεταβολισμό των υδατανθράκων
• Τα επίπεδα της χοληστερίνης στο αίμα
• Τον ύπνο
• Τη συναισθηματική διάθεση
• Τη σεξουαλική δραστηριότητα
• Την παραγωγή ενέργειας στους μύες 

Εικόνα 2. Η Τ4 (Θυροξίνη) περιέχει 4 άτομα ιωδίου (Ι). 

Ο θυρεοειδής εκκρίνει κυρίως την αδρανή ορμόνη Τ4, η οποία στη συνέχεια μετατρέπεται σε Τ3, ανάλογα με τις συνθήκες και τις ανάγκες των κυττάρων. Η έκκριση και ενεργοποίηση των θυρεοειδικών ορμονών, είναι ένας ευαίσθητος και ακριβής μηχανισμός ρύθμισης, που επιτρέπει στο σώμα να προσαρμοστεί και να ανταποκριθεί άμεσα σε αλλαγές των συνθηκών λειτουργίας του.

Όταν ο θυρεοειδής δυσλειτουργεί παράγονται μεγαλύτερες ή μικρότερες ποσότητες θυρεοειδικών ορμονών, από όσες χρειάζονται για την ομαλή λειτουργία του οργανισμού. 

Ανάλογα με το αν ο θυρεοειδής υπερ-λειτουργεί ή υπο-λειτουργεί, μπορεί κανείς να νιώθει υπερένταση ή κόπωση, όπως και να μειώνεται ή να αυξάνεται το σωματικό του βάρος αντίστοιχα.  

Οι γυναίκες είναι πιο πιθανό, σε σχέση με τους άντρες, να αναπτύξουν κάποιο νόσημα του θυρεοειδή, ιδιαίτερα αμέσως μετά την εγκυμοσύνη και μετά την εμμηνόπαυση.


Εγκέφαλος – Θυρεοειδής

Οι εντολές για το πόση Τ3 και Τ4 θα εκκρίνει ο θυρεοειδής, ξεκινούν από τον εγκέφαλο. Η ορμόνη που ρυθμίζει την έκκριση των θυρεοειδικών ορμονών, είναι η TSH (Thyroid Stimulating Hormone) και εκκρίνεται από έναν αδένα -την υπόφυση- που βρίσκεται στη βάση του κρανίου.


Εικόνα 3. Ο εγκέφαλος διαμέσου της έκκρισης TSH από την υπόφυση, ελέγχει τη θυρεοειδική λειτουργία και το μεταβολισμό. JAMA, τροποποιημένη.

Όταν ο οργανισμός χρειάζεται μεγαλύτερη ποσότητα θυρεοειδικών ορμονών, ο εγκέφαλος δίνει εντολή στην υπόφυση να αυξήσει την έκκριση της TSH. Όσο μικρότερες ποσότητες Τ3 και Τ4 κυκλοφορούν στο αίμα, τόσο αυξάνονται τα επίπεδα της TSH, ώστε να δώσουν εντολή στο θυρεοειδή να απελευθερώσει μεγαλύτερη ποσότητα Τ3 και Τ4, ανάλογα με τις ανάγκες.

Υψηλές τιμές TSH, υποδηλώνουν ότι ο θυρεοειδής υπολειτουργεί και χρειάζονται μεγαλύτερες ποσότητες TSH για να ανταπεξέλθει – υποθυρεοειδισμός. Ενώ όταν έχουμε πολύ χαμηλά επίπεδα TSH, αυτό σημαίνει ότι ο θυρεοειδής υπερ-λειτουργεί – υπερθυρεοδισμός.

Η επικοινωνία με τον εγκέφαλο και το ορμονικό σύστημα είναι αμφίδρομη. Ο θυρεοειδής, αλληλοεπιδρά μέσω νευρικών και ορμονικών οδών, με το φλοιό του εγκεφάλου, ενώ επηρεάζει και επηρεάζεται από τις ορμόνες του στρες (αδρεναλίνη, κορτιζόλη, ντοπαμίνη).


Θυρεοειδής & Στρες

Συνήθως, όταν αναφερόμαστε στον όρο στρες, έχουμε στο μυαλό μας το ψυχογενές στρες. Οποιαδήποτε όμως ξαφνική αλλαγή ή έντονη δυσκολία, που αναγκάζει το σώμα να προσαρμοστεί, ορίζεται ως στρες.

Αλλαγές θερμοκρασίας, ελλείψεις θρεπτικών συστατικών, η έκθεση σε τοξικές χημικές ενώσεις, όπως το κάπνισμα και το αλκοόλ, οι συναισθηματικές απώλειες, η αυξημένη οξείδωση, είναι μερικά παραδείγματα στρες.

Ο θυρεοειδής είναι ευάλωτος στο στρες, καθώς η λειτουργία του αλλάζει άμεσα υπό συνθήκες στρες. Συναισθηματικές, ορμονικές και μεταβολικές αλλαγές, προκαλούν αλλαγές και στη θυρεοειδική λειτουργία. Χρόνια συναισθηματικά, μεταβολικά ή άλλα είδη στρες μπορούν να έχουν αρνητική επίδραση στο θυρεοειδή.

Γιατί Νοσεί ο Θυρεοειδής

Ο θυρεοειδής αδένας, ρυθμίζει συνεχώς το μεταβολισμό και κυρίως την ταχύτητα που γίνονται οι μεταβολικές διεργασίες. Είναι υπεύθυνος για τη ρύθμιση και την προσαρμογή του μεταβολισμού στις καθημερινές εναλλαγές συνθηκών που αφορούν την εξωτερική θερμοκρασία, τις απαιτήσεις για ενέργεια, την πέψη και τις εναλλαγές της διάθεσης, μεταξύ άλλων.

Αν θα πρέπει να ανέβουμε τις σκάλες ή να κάνουμε σωματική άσκηση, ο θυρεοειδής αυξάνει τη λειτουργία του και επιταχύνει το μεταβολισμό, το ίδιο κάνει και όταν κάνει κρύο, όταν έχουμε στρες και πρέπει να αντιμετωπίσουμε κάποια δυσκολία στη ζωή, αλλά και όταν είμαστε χαρούμενοι ή ενθουσιασμένοι.

Όταν όμως ξεκουραζόμαστε, είμαστε χαλαροί, λυπημένοι ή κάνει ζέστη, ο θυρεοειδής μειώνει τη λειτουργία του και αντίστοιχα, το μεταβολισμό.

Η μειωμένη λειτουργία του θυρεοειδή και η επιβράδυνση του μεταβολισμού, είναι και ο λόγος που ο υπο-θυρεοειδισμός εμφανίζεται με κούραση, δυσανεξία στο κρύο, μελαγχολία και αύξηση βάρους, μεταξύ άλλων.

Αντίθετα, ο υπερ-θυρεοειδισμός εμφανίζεται με συμπτώματα όπως υπερένταση, απώλεια βάρους, ταχυκαρδία, δυσανεξία στη ζέστη και γενικά συμπτώματα που συνδέονται με αυξημένο μεταβολισμό.

Αποκλίσεις από τον τρόπο ζωής και διατροφής, για τον οποίο είναι γενετικά προγραμματισμένος ο ανθρώπινος οργανισμός, είναι οι βασικοί παράγοντες στην εμφάνιση των νοσημάτων του θυρεοειδούς.

Χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D και σεληνίου, η έλλειψη ιωδίου αλλά και η επιβάρυνση του οργανισμού από βιομηχανικά χημικά που διαταράσσουν το ορμονικό σύστημα, αλλά και ορισμένα φάρμακα, εμποδίζουν την ομαλή λειτουργία του θυρεοειδή.

Γνωρίζουμε επίσης, ότι το μεταβολικό σύνδρομο και η αντίσταση στην ινσουλίνη, συνδέονται άμεσα με δυσλειτουργία του θυρεοειδή. Άτομα που εμφανίζουν δυσλειτουργία του θυρεοειδή, έχουν αυξημένο κίνδυνο για αντίσταση στην ινσουλίνη και μεταβολικό σύνδρομο, επιδείνωση του μεταβολισμού των λιπιδίων, αυξημένο σωματικό βάρος και υπέρταση, τα οποία συνδυαστικά αυξάνουν σημαντικά τον καρδιαγγειακό κίνδυνο.

Θυρεοειδής και Μεταβολικό Στρες

Ο θυρεοειδής είναι ένα από τα πιο ευαίσθητα όργανα στο στρες. Όπως αναφέραμε, υπάρχουν πολλοί παράγοντες που προκαλούν στρες: μεταβολικοί, χημικοί, ψυχογενείς, οξειδωτικοί και άλλοι.   

Το μεταβολικό στρες, είναι ένας σημαντικός παράγοντας στην ανάπτυξη νοσημάτων του θυρεοειδούς. Η λέξη στρες στα Αγγλικά σημαίνει “πιέζω”, “ζορίζω κάτι πέρα από τα όρια του”. Ως μεταβολικό στρες, ορίζεται η κατάσταση κατά την οποία ο οργανισμός πιέζεται, λόγω μεταβολικών διαταραχών και έλλειψεων βασικών μικροθρεπτικών συστατικών. Η απόδοση του κάθε κυττάρου στο σώμα, όσον αφορά στην παραγωγή ενέργειας, μειώνεται και αυξάνεται εναλλακτικά η έκκριση συγκεκριμένων ορμονών για να καλύψουν το ενεργειακό έλλειμμα. Μια από αυτές είναι και η Τ3.

Όσο χαμηλότερη είναι η απόδοση του μεταβολισμού, τόσο μεγαλύτερη είναι η ανάγκη παρέμβασης από πλευράς του θυρεοειδούς.

Η μακροχρόνια ανάγκη παρέμβασης και υπερ-λειτουργίας του θυρεοειδούς αδένα, οδηγεί σε αλλοίωση, τόσο της λειτουργίας, όσο και της δομής του. Υπό τη συνεχή ενεργοποίηση της TSH, αρχικά παρατηρείται μια διάχυτη αλλαγή στη σύσταση του θυρεοειδικού αδένα (παρέγχυμα), που σταδιακά καταλήγει στην δημιουργία όζων (μικρά εξογκώματα). Η αλλοίωση της μορφολογίας των κυττάρων, φτάνει κάποια στιγμή στο σημείο όπου το ανοσοποιητικό δεν αναγνωρίζει αυτά τα κύτταρα και παράγει αντισώματα εναντίων τους.

Η καταστροφή στη συνέχεια, προκαλείται και από τον ίδιο τον οργανισμό, όπου σταδιακά θα οδηγήσει σε υπολειτουργία του αδένα και ενδεχομένως χρόνιες παθήσεις, όπως όζους, υπερθυρεοειδισμό (νόσο του Graves), θυρεοειδίτιδα Hashimoto (Χασιμότο), υποθυρεοειδισμό και βρογχοκήλη (διόγκωση του θυρεοειδούς – με ανάγκη για φαρμακευτική παρέμβαση.


Γιατί είναι Σημαντική η Έγκαιρη Διάσωση, έστω και Τμήματος του Αδένα

Ο θυρεοειδής σταδιακά καταβάλλεται, στην προσπάθειά του να ενεργοποιήσει ένα μεταβολισμό που δεν λειτουργεί σωστά. Το πρόβλημα όμως, δεν αφορά στο θυρεοειδή, αλλά στον ίδιο το μεταβολισμό και τους παράγοντες που τον ρυθμίζουν.

Σε αυτό το σημείο, η εξωγενής χορήγηση ορμονών, είναι ένα ζωτικό εργαλείο που μπορεί να βελτιώσει την κλινική εικόνα και την ποιότητα ζωής του ασθενούς. Ωστόσο, μπορεί εύκολα να καταλάβει κανείς, ότι η προσαρμογή που γίνεται στη φαρμακευτική αγωγή 2-3 φορές το χρόνο, δεν μπορεί να υποκαταστήσει πλήρως τη συνεχή και ακριβή ρύθμιση που κάνει το ανθρώπινο σώμα, με αποκρίσεις που γίνονται και σε χρονικό διάστημα δευτερολέπτων.

Έχουμε διαπιστώσει μέσα από την εμπειρία μας, ότι ακόμη και όταν ο θυρεοειδής αδένας υπολειτουργεί έως και κατά 80%, αυτό το ποσοστό μπορεί να καλυφθεί μέσα από ορμονική υποκατάσταση. Η υπολειπόμενη κατά 20% λειτουργία του αδένα, μπορεί να καλύψει κατά σημαντικό ποσοστό συνήθεις προσαρμογές του μεταβολισμού στις ανάγκες της καθημερινότητας, επιτρέποντας μια πολύ καλή ποιότητα ζωής.

Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να κάνουμε ότι είναι δυνατόν, ώστε να διατηρηθεί οποιαδήποτε υπολειπόμενη λειτουργία του αδένα, που να επιτρέπει στον οργανισμό να προσαρμόζεται μεταβολικά σε αυτές τις αλλαγές.

Η ουσιαστική λύση είναι η αποκατάσταση της φυσιολογικής λειτουργίας του οργανισμού και η αποκατάσταση των μεταβολικών παραγόντων, που συνέβαλαν στην ανάπτυξη της θυρεοειδικής νόσου.

Τρόποι αντιμετώπισης

Eνέργειες που μπορούν να εφαρμοστούν επιπρόσθετα της ενδεδειγμένης φαρμακευτικής αγωγής, για την αντιμετώπιση των υποκείμενων μεταβολικών προβλημάτων του θυρεοειδούς και την αποκατάσταση της φυσιολογικής λειτουργίας του οργανισμού είναι:

• Η διατήρηση ιδανικών επιπέδων βιταμίνης D. Η βιταμίνη D, αυξάνει την απόδοση των χημικών αντιδράσεων σε όλα τα κύτταρα, βελτιώνει την έκφραση των γονιδίων και είναι απαραίτητη στην ομαλή θυρεοειδική λειτουργία^[8,9][15].
   
• Η διατήρηση φυσιολογικού βάρους με χαμηλά επίπεδα ινσουλίνης. Η αυξημένη ινσουλίνη αποσταθεροποιεί όλο το ορμονικό σύστημα και εμποδίζει την μετατροπή της Τ4 σε ενεργό Τ3. Η λύση της αντίστασης της ινσουλίνης συνδέεται με βελτίωση της θυρεοειδικής λειτουργίας^[12][13][15].
   
• Η διόρθωση ελλείψεων μικροθρεπτικών συστατικών όπως το ιώδιο, το σελήνιο, ο σίδηρος και το μαγνήσιο είναι στοιχεία ζωτικής σημασίας για την ομαλή λειτουργία του θυρεοειδούς^[6][10][14].
   
• Ο εντοπισμός και η διαχείριση του μεταβολικού στρες. Ανενεργά μεταβολικά μονοπάτια οδηγούν σε μείωση της παραγωγής ενέργειας και σε στρες που οφείλεται σε μεταβολικούς λόγους. Ο θυρεοειδής πιέζεται ιδιαίτερα υπό τέτοιες συνθήκες και η δυνατότητα του οργανισμού να αποκαταστήσει τη φυσιολογική λειτουργία είναι σχεδόν αδύνατη, αν δεν επανέλθει η βιοχημική ισορροπία.
   
• Η άσκηση, μειώνει τα επίπεδα αδρεναλίνης, σπάει την αντίσταση στην ινσουλίνη και βοηθά στον έλεγχο του σωματικού βάρους.
   
• Η πόση άφθονου νερού. Η αφυδάτωση ακόμη και σε μικρό βαθμό μπορεί να μειώσει τη λειτουργία του μεταβολισμού κατά 40%.
               
• Η μείωση του συναισθηματικού στρες, μέσα από μια θετική ματιά προς τη ζωή και την αποφυγή αρνητικών επιδράσεων και ειδήσεων.
   
• Η μελέτη βιβλίων που αυξάνουν την κατανόηση και τις δεξιότητες. Ζούμε στην εποχή της πληροφορίας και μπορούμε να ωφελούμαστε από την αυξημένη πρόσβαση σε χρήσιμες πληροφορίες. Το πιο ασφαλές κριτήριο είναι πάντα αν αυτό που μαθαίνουμε μας κάνει πιο ικανούς και πιο χρήσιμους σε εμάς και στους γύρω μας.

Για την αντιμετώπιση παθολογικών καταστάσεων που αφορούν το θυρεοειδή, είναι απαραίτητος ο εντοπισμός των μεταβολικών διαταραχών μέσω της μέτρησης πολύ μικρών μορίων, που οδηγεί σε ακριβείς ιατρικές παρεμβάσεις στον τρόπο ζωής και διατροφής, ώστε να επανέλθει ο οργανισμός στη φυσιολογική του λειτουργία.

Βασικός στόχος της θεραπείας, πρέπει να είναι η επαναφορά της ομαλής λειτουργίας του θυρεοειδούς, κατά το μέγιστο δυνατό. Έχουμε διαπιστώσει ότι στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, η διόρθωση ελλείψεων του οργανισμού σε βιταμίνες και άλλα στοιχεία, η αποκατάσταση του μεταβολισμού και η ρύθμιση του βάρους σε φυσιολογικά επίπεδα μπορούν να αλλάξουν ριζικά την πορεία των παθήσεων του θυρεοειδούς και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των ασθενών.

Επιμέλεια Κειμένου: Επιστημονική Ομάδα Metabolomic Medicine

Dr. Δημήτρης Τσουκαλάς, MD

Photo cover: pexels.com/Alexander Krivitskiy 

Διαβάστε επίσης:

Κατερίνα Γιατζόγλου: Η ευτυχία “Εν Λευκώ”