Ήταν 28 Δεκεμβρίου το 1955, όταν στις κινηματογραφικές αίθουσες βγήκε η “Κάλπικη λίρα” του Γιώργου Τζαβέλλα. Μία ταινία διαφορετική για τα δεδομένα της εποχής εκείνης, που έφερε επανάσταση στον ελληνικό κινηματογράφο, καθώς ήταν η πρώτη σπονδυλωτή ταινία που γυρίστηκε ποτέ στη χώρα, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για να γυριστούν και άλλες παραγωγές, αυτού του απαιτητικού είδους.
Και να σκεφτεί κανείς πως ο Γιώργος Τζαβέλλας, αυτός ο σπουδαίος κινηματογραφιστής που έχει χαρίσει αριστουργήματα στον ελληνικό κινηματογράφο, διέθετε πενιχρά μέσα για να την γυρίσει. Αλλά τα κατάφερε, δημιουργώντας μία ταινία με 4 σπονδυλωτές ιστορίες, με πρωταγωνιστές την αφρόκρεμα του καλού ελληνικού θεάτρου που μέχρι και σήμερα, 67 χρόνια μετά την κυκλοφορία της, παραμένει επίκαιρη. Γιατί, όπως λέει στον επίλογο ο αφηγητής, Δημήτρης Μυράτ: «Αν και κάλπικη δεν είναι η λίρα σε αυτή την ιστορία… κάλπικο είναι, γενικά, το χρήμα…»
Η ιστορία μίας κάλπικης λίρας
Η ¨Κάλπικη λίρα” είναι μία ηθογραφική σπονδυλωτή ταινία με κωμική, αισθηματική και δραματική διάθεση. Η παραγωγή είναι της Ανζερβός, ενώ λέγεται πως όταν προτάθηκε στον Φίνο, εκείνος αρνήθηκε να κάνει την παραγωγή, καθώς θεωρούσε πως δεν θα έχει επιτυχία. Και είναι – από τις λίγες φορές – που ο “πατριάρχης” του ελληνικού κινηματογράφου έπεσε έξω, μιας και η ταινία γνώρισε στη συνέχεια τεράστια επιτυχία.
Τη σκηνοθεσία αλλά και το σενάριο ανέλαβε ο Γιώργος Τζαβέλλας, ενώ πρωταγωνιστούν σπουδαία ονόματα του ελληνικού κινηματογράφου: Βασίλης Λογοθετίδης, Δημήτρης Χορν, Έλλη Λαμπέτη, Ίλια Λιβυκού, Ορέστης Μακρής, Μίμης Φωτόπουλος και Σπεράντζα Βρανά. Μάλιστα, λέγεται πως η ιστορία του Φωτόπουλου και της Βρανά, που υποδυόταν την πόρνη, είχε προκαλέσει κάποιες αντιδράσεις, καθώς είχε θεωρηθεί προκλητική για την εποχή.
Η ταινία γυρίστηκε εξ ολοκλήρου στα στούντιο της Ανζερβός, τα εξωτερικά γυρίσματα είναι ελάχιστα, ενώ τα μέσα που διατέθηκαν ήταν πενιχρά. Όμως τόσο το σενάριο, όσο και τα μηνύματα που στέλνει, καθώς και το εκλεκτό καστ, έβαλαν τη σφραγίδα της επιτυχίας, με την “κάλπικη λίρα” να θεωρείται σήμερα ένα κλασικό αριστούργημα του παγκόσμιου κινηματογράφου.
Μάλιστα, γνώρισε και μεγάλη εισπρακτική επιτυχία, κόβοντας 208.410 εισιτήρια αριθμός ρεκόρ για την εποχή. Το 2012, ο κινηματογραφικός οργανισμός Καραγιάννης – Καρατζόπουλος ανέλαβε την ψηφιοποίηση της ταινίας και το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό.
Το ελληνικό αριστούργημα που γνώρισε παγκόσμιες διακρίσεις
Σύντομα, η επιτυχία της ξεπέρασε τα σύνορα της χώρας, κατακτώντας διεθνείς διακρίσεις. Ενδεικτικά, βραβεύτηκε στα Φεστιβάλ Βενετίας, Φεστιβάλ Μπάρι, Φεστιβάλ Μόσχας, ενώ είχε επίσημη συμμετοχή στo Φεστιβάλ των Καννών. Μάλιστα, η Κάλπικη λίρα, το 1955 προβλήθηκε σε 1.000 κινηματογραφικές αίθουσες ταυτόχρονα, στη Σοβιετική Ένωση, γνωρίζοντας θερμή υποδοχή από το σινεφίλ κοινό.
Ωστόσο, η μεγάλη διάκριση για το αριστούργημα του Τζαβέλλα, είναι η στιγμή που ο κορυφαίος Γάλλος θεωρητικός του κινηματογράφου Ζορζ Σαντούλ το συμπεριέλαβε στη λίστα του με τις χίλιες καλύτερες ταινίες του παγκόσμιου κινηματογράφου! Το 1985, ήρθε ακόμα μία τιμητική διάκριση, καθώς η Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου την επέλεξε ως μια από τις 10 καλύτερες ελληνικές ταινίες όλων των εποχών!
Η υπόθεση
Μια κάλπικη λίρα περνά από χέρι σε χέρι και αφηγείται την ιστορία της, στις τέσσερις σπονδυλωτές ιστορίες που συνθέτουν την ταινία.
Στην πρώτη ιστορία, βλέπουμε πώς ξεκίνησαν όλα. Τη λίρα έχει κατασκευάσει ένας έντιμος χρυσοχόος, ο Ανάργυρος (Βασίλης Λογοθετίδης), παρασυρμένος από τη γοητεία της κυρίας Φιφής (Ίλυα Λιβυκού), και έχοντας ξοδέψει για να τη φτιάξει εκατό χρυσές λίρες. Κανείς όμως δεν αγοράζει το νόμισμα το οποίο φαίνεται ολοκάθαρα πως είναι κίβδηλο.
Το νόμισμα περνά στα χέρια ενός ζητιάνου (Μίμης Φωτόπουλος) που παριστάνει τον τυφλό και καβγαδίζει συνεχώς με μια πόρνη (Σπεράντζα Βρανά, η οποία έχει στέκι στο σημείο του ζητιάνου.
Στην τρίτη ιστορία, έρχεται στα χέρια ενός φτωχού και ορφανού κοριτσιού, της Φανίτσας, η οποία κινδυνεύει να βρεθεί στο δρόμο, αλλά ο τσιφούτης σπιτονοικοκύρης της, ο κύριος Βασίλης (Ορέστης Μακρής), τελικά δέχεται να εξαργυρώσει το νόμισμα και να βοηθήσει τη μικρή.
Για να τρυπώσει στο τέλος η λίρα στη βασιλόπιτα ενός φτωχού ζωγράφου, του Παύλου (Δημήτρης Χορν), που πρόσφατα παντρεύτηκε την κόρη ενός βιομηχάνου, την Αλίκη (Έλλη Λαμπέτη).
