Πρεμιέρα κάνει σήμερα στις ελληνικές κινηματογραφικές αίθουσες η ταινία που αναφέρεται στη ζωή του, Ρόμπερτ Οπενχάιμερ. Προηγουμένως, έχει κάνει πρεμιέρα στους διεθνείς κινηματογράφους, γνωρίζοντας τρελή επιτυχία, με τους κριτικούς από τις ελάχιστες φορές, να είναι τόσο γαλαντόμοι στα αποθεωτικά σχόλια.
Και η ταινία “Οπενχάιμερ” είναι και ο λόγος που ο κόσμος μανιωδώς γκουγκλάρει για να μάθει περισσότερα, για τον “πατέρα της ατομικής βόμβας”. Ένας από τους κορυφαίους επιστήμονες του περασμένου αιώνα και μία σπουδαία προσωπικότητα που όταν είδε τα ολέθρια αποτελέσματα των έργων του, δε δίστασε να παραδεχτεί δημόσια πως: «Τώρα έγινα ο Θάνατος, ο καταστροφέας των κόσμων»!
Ποιος, όμως, ήταν ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ; Είναι περισσότερο γνωστός για το ρόλο του ως διευθυντής της επιστημονικής ομάδας του Εργαστηρίου Λος Άλαμος και του Προγράμματος Μανχάταν – της προσπάθειας κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου για την ανάπτυξη των πρώτων πυρηνικών όπλων στον κόσμο, ενώ συχνά αναφέρεται ως ο «πατέρας της ατομικής βόμβας».
Υπήρξε, επίσης επικριτής της χρήσης πυρηνικών όπλων και αργότερα έγινε υπέρμαχος του πυρηνικού αφοπλισμού. Ενώ κυνηγήθηκε για τις αριστερές του απόψεις και τη δεκαετία του ’50 τού αφαιρέθηκε η άδεια ασφαλείας, ένα καθεστώς που χορηγείται σε άτομα που τους επιτρέπει την πρόσβαση σε απόρρητες πληροφορίες, λόγω των αριστερών πολιτικών του απόψεων.
Ο Οπενχάιμερ γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη, το 1904. Ο πατέρας του, Τζούλιους Οπενχάιμερ ήταν Γερμανός μετανάστης και πλούσιος εισαγωγέας κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και η μητέρα του, Έλλα Φρίντμαν Οπενχάιμερ, ζωγράφος. Έγινε δεκτός στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, αλλά ανέβαλε την εγγραφή του λόγω ασθένειας. Τελικά σπούδασε φυσική, χημεία, λατινικά, ελληνικά και ανατολική φιλοσοφία στο Χάρβαρντ, προτού ταξιδέψει στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, όπου σπούδασε δύο εξάμηνα, σύμφωνα με τη σχολή. Συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν, ένα από τα κορυφαία κέντρα θεωρητικής φυσικής στον κόσμο εκείνη την εποχή, όπου απέκτησε διδακτορικό στη φυσική.
Στη συνέχεια επέστρεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες για να διδάξει φυσική στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ και στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας. Το 1940 παντρεύτηκε την Katherine “Kitty” Puening και απέκτησαν δύο παιδιά, τον Peter και την Toni, σύμφωνα με το Εθνικό Μουσείο Πυρηνικής Επιστήμης και Ιστορίας.
Το σχέδιο Μανχάταν
Η άνοδος του Χίτλερ στη Γερμανία είχε κεντρίσει το ενδιαφέρον του Οπενχάιμερ για την πολιτική. Το 1936 είχε ταχθεί στο πλευρό της δημοκρατίας κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου και γνωρίστηκε με κουμουνιστές φοιτητές.
Μετά την εισβολή της ναζιστικής Γερμανίας στην Πολωνία το 1939, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν και άλλοι διακεκριμένοι επιστήμονες είχαν προειδοποιήσει την κυβέρνηση των ΗΠΑ για τον κίνδυνο που απειλούσε ολόκληρη την ανθρωπότητα αν οι Ναζί ήταν οι πρώτοι που θα κατασκεύαζαν πυρηνική βόμβα, προτρέποντας τον πρόεδρο Ρούσβελτ να χρηματοδοτήσει την έρευνα για την ανάπτυξη ενός πυρηνικού όπλου. Ο Ρούσβελτ ίδρυσε το Γραφείο Επιστημονικής Έρευνας και Ανάπτυξης για την επίβλεψη του έργου και ο Οπενχάιμερ συμμετείχε στις προσπάθειες για την ανάπτυξη ατομικής βόμβας.
Το Επιστημονικό Εργαστήριο Los Alamos στο Νέο Μεξικό ήταν υπεύθυνο για τον άκρως απόρρητο σχεδιασμό και την παραγωγή ατομικών βομβών. Μέρος του Προγράμματος Μανχάταν, το Λος Άλαμος πήρε το πράσινο φως το 1942. Τότε ήταν που ο στρατηγός Leslie Groves, διευθυντής του Manhattan Project επέλεξε τον Οπενχάιμερ για να ηγηθεί του έργου. Εκείνος με τη σειρά του έφερε εκεί τα καλύτερα μυαλά που υπήρχαν στη φυσική καταλήγοντας στο τέλος να διαχειρίζεται περισσότερους από τρεις χιλιάδες ανθρώπους.
Επέλεξαν μια απομακρυσμένη τοποθεσία περιτριγυρισμένη από βουνά για να χτίσουν μια μυστική πόλη όπου θα μπορούσαν να ζήσουν οι επιστήμονες και οι οικογένειές τους. Εκεί, εκατοντάδες επιστήμονες και μηχανικοί ανέπτυξαν το Gadget (την πρώτη πυρηνική δοκιμαστική συσκευή στον κόσμο), το Little Boy (την ατομική βόμβα με ουράνιο που έπεσε στη Χιροσίμα της Ιαπωνίας) και το Fat Man (την ατομική βόμβα με πλουτώνιο που έπεσε στο Ναγκασάκι της Ιαπωνίας).
Η πρώτη δοκιμή ατομικής βόμβας έγινε στην έρημο του Alamogordo στο Νέο Μεξικό στις 16 Ιουλίου 1945 – με το κωδικό όνομα «Trinity». Ο Οπενχάιμερ ανέφερε αργότερα ότι του έφερε στο μυαλό αυτά τα λόγια από την Μπαγκαβάντ Γκίτα: «Τώρα έγινα ο Θάνατος, ο καταστροφέας των κόσμων».
Σε μια συνέλευση στο Λος Άλαμος στις 6 Αυγούστου, το βράδυ του βομβαρδισμού της Χιροσίμα, ο Οπενχάιμερ εξέφρασε τη λύπη του που το όπλο δεν ήταν διαθέσιμο εγκαίρως για να χρησιμοποιηθεί εναντίον της ναζιστικής Γερμανίας. Ωστόσο, ο ίδιος και πολλοί από το προσωπικό του προγράμματος ήταν αναστατωμένοι για τον βομβαρδισμό του Ναγκασάκι, καθώς δεν θεωρούσαν ότι η δεύτερη βόμβα ήταν απαραίτητη από στρατιωτική άποψη.
«Κύριε πρόεδρε, έχω αίμα στα χέρια μου»
Λίγες ημέρες μετά, ο Οπενχάιμερ ταξίδεψε μάλιστα στην Ουάσιγκτον για να παραδώσει επιστολή στον υπουργό Πολέμου Henry L. Stimson, στην οποία εξέφραζε την απέχθειά του και την επιθυμία του να απαγορευτούν τα πυρηνικά όπλα.
Για τις υπηρεσίες του ως διευθυντής του Λος Άλαμος, τιμήθηκε με το Μετάλλιο Αξίας από τον πρόεδρο Χάρι Σ. Τρούμαν το 1946. Την στιγμή της βράβευσης, ο Οπενχάιμερ είπε: «Κύριε πρόεδρε, έχω αίμα στα χέρια μου».
Μετά το τέλος του πολέμου, ο Οπενχάιμερ έγινε επικεφαλής σύμβουλος στη νεοσύστατη Επιτροπή Ατομικής Ενεργείας των Ηνωμένων Πολιτειών και χρησιμοποίησε τη θέση του για να ασκήσει πιέσεις για τον διεθνή έλεγχο της πυρηνικής ενέργειας και την αποτροπή της διάδοσης των πυρηνικών όπλων και της κούρσας εξοπλισμών με τη Σοβιετική Ένωση.
Ο Οπενχάιμερ δεν έκρυψε ποτέ τις φιλειρηνικές και αριστερές του απόψεις, τις οποίες διατύπωνε δημοσίως με σθένος. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το 1954, κατά την εποχή του Μακαρθισμού, να κριθεί “ακατάλληλος να υπηρετήσει τη χώρα”, και να συρθεί σε δίκη με την κατηγορία πως ήταν κατάσκοπος της Σοβιετικής Ένωσης.
Ο Οπενχάιμερ κατέθεσε επί 27 ώρες το 1954 στην Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (AEC). Στο τέλος, η άδεια ασφαλείας του ανακλήθηκε.
Η πολιτική αποκατάσταση
Ο Οπενχάιμερ συνέχισε να δίνει διαλέξεις, να γράφει και να ασχολείται με τη φυσική. Με την προτροπή πολλών πολιτικών φίλων του Οπενχάιμερ που είχαν ανέλθει στην εξουσία, μία δεκαετία μετά από την ακρόαση του 1954, ο πρόεδρος Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι του απένειμε το βραβείο «Ενρίκο Φέρμι» ως χειρονομία πολιτικής αποκατάστασης.
Μαζί με τον Άλμπερτ Αϊνστάιν, τον Μπέρτραντ Ράσελ και τον Τζόζεφ Ρότμπλατ, ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ ίδρυσε την Παγκόσμια Ακαδημία Τέχνης και Επιστήμης το 1960. Ήταν υποψήφιος για το Νόμπελ Φυσικής τρεις φορές, το 1945, το 1951 και το 1967, αλλά δεν το κέρδισε ποτέ.
Στις 18 Φεβρουαρίου 1967 πέθανε στο Πρίνστον του Νιου Τζέρσεϊ από καρκίνο του λάρυγγα σε ηλικία 62 ετών. Οι στάχτες του σκορπίστηκαν στο νερό στην παραλία Gibney.
