Είναι από τις ελάχιστες περιπτώσεις που από τις πρώτες κιόλας νότες, ξέρεις για ποιον χορό πρόκειται. Ένας χορός που θυμίζει Ελλάδα κι ας μην θεωρείται «παραδοσιακός». Ο λόγος, φυσικά, για το συρτάκι του Μίκη Θεοδωράκη, το οποίο χόρεψε ο Άντονι Κουίν στην εμβληματική ταινία, «Αλέξης Ζορμπάς» κι έκτοτε το χορεύει ολόκληρος ο πλανήτης.
Και αν το συρτάκι είναι γνωστό στα πέρατα του κόσμου, η αληθινή ιστορία του είναι άγνωστη ακόμα και σε εμάς τους Έλληνες. Γιατί, αλήθεια, πόσοι γνωρίζουν πως ο συγκεκριμένος χορός εφευρέθηκε αποκλειστικά για την ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη και για να τον χορέψει ο Άντονι Κουίν;
Όσο απίστευτο και αν ακούγεται, πριν τα γυρίσματα της ταινίας, δεν υπήρχε το συρτάκι. Δεν πρόκειται για κάποιον παραδοσιακό χορό της χώρας μας, αλλά για μια χορογραφία, την οποία έγραψε ο… αφανής ήρωας της ταινίας, Γιώργος Προβιάς, που θεωρείται ο δημιουργός του χορού και εμπεριέχει στοιχεία από το χασαποσέρβικο και το χασάπικο.
Το συγκεκριμένο μουσικό κομμάτι εμφανίζεται στην ταινία «Αλέξης Ζορμπάς», στη σκηνή της παραλίας όπου o Basil, Άλαν Μπέιτς, ζητά από τον Ζορμπά, Άντονι Κουίν, να του μάθει να χορεύει.
Ο Γιώργος Προβιάς, τον οποίο αποκαλούσαν και ο “Νουρέγιεφ των λαϊκών χορών”, ήταν μπετατζής στο επάγγελμα. Τα πρωϊνά δούλευε στις οικοδομές και τα βράδια, για να συμπληρώσει το μεροκάματο, πήγαινε και χόρευε λαϊκούς χορούς στο κέντρο «Παράδεισος» στο Μπαρουτάδικο, όπως ονομαζόταν παλαιότερα μια περιοχή του Δήμου Αιγάλεω.
Εκεί γνωρίστηκε με τον Θόδωρο Καλπαξίδη, τορναδόρο στο επάγγελμα και τον Δήμο Αμπατζόγλου, ζαχαροπλάστη, και δημιούργησαν ένα χορευτικό τρίο, που έκανε γνωστούς τους λαϊκούς χορούς στα νυχτερινά κέντρα.
Ενδεχομένως να ακούγεται λίγο… cult, αλλά μέχρι και σήμερα οι ξένοι τουρίστες όταν έρχονται στη χώρα μας, τρελαίνονται… souvlaki, mousaka και «Zorba the Greek Dance Syrtaki». Άλλωστε, έτσι είναι γνωστός ο χορός στα πέρατα του κόσμου, το οποίο έγραψε ο σπουδαίος Μίκης Θεοδωράκης.
Το συρτάκι, αφού ακούστηκε στην ταινία «Αλέξης Ζορμπάς», έκανε μεγάλη αίσθηση, γι’ αυτό και διασκευάστηκε ή ερμηνεύτηκε από μουσικούς διαφόρων ειδών και εθνικοτήτων. Αλλά στο να γίνει τόσο διάσημο και να μπορεί να “μιλάει” στην ψυχή του κόσμου, έπαιξε πολύ μεγάλο ρόλο και ο Άντονι Κουίν βάζοντας σε αυτόν μια λεβεντιά… ελληνική.
Η δεκαετία του 1950 ανήκε όμως υποκριτικά, στον Κουίν, στέλνοντάς τον σε παγκόσμια δόξα! Ο ρόλος που τον καθιέρωσε στο μεγάλο πανί και του εξασφάλισε το πρώτο του Όσκαρ Β’ Ανδρικού ήταν στο «Viva Zapata!» (1952), όταν και έπαιξε πλάι στον Μάρλον Μπράντο ερμηνεύοντας τον μεγαλύτερο αδερφό του Εμιλιάνο Ζαπάτα.
Ωστόσο, απηυδισμένος από την αναμονή για τον μεγάλο κινηματογραφικό ρόλο που δεν έλεγε να έρθει («Στην Ευρώπη ο ηθοποιός είναι καλλιτέχνης. Στο Χόλιγουντ άμα κάθεσαι και δεν δουλεύεις, είσαι αλήτης», είπε χαρακτηριστικά), ο ηθοποιός μετακόμισε στην Ιταλία για να παίξει στις ταινίες των Ιταλών δημιουργών. Αφού πήρε μέρος στα ιστορικά έπη «Αττίλας ο Ούνος», «Οδυσσέας» και πολλά ακόμα, ήρθε η στιγμή που τόσο περίμενε: ο περιπλανώμενος μασίστας στο αριστούργημα -όπως αποδείχτηκε- του ανεπανάληπτου Φεντερίκο Φελίνι «Ο Δρόμος» (1954), που άνοιξε με το Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας διάπλατα τον δρόμο του σινεμά τόσο για τον Φελίνι όσο και τους πρωταγωνιστές του, Κουίν και Τζουλιέτα Μασίνα.
Ο ρόλος του «Zampano» τον καθιερώνει σε όλο τον κόσμο και ακολουθείται από τον επόμενο του ζωγράφου Πολ Γκογκέν στο «Πάθος για Ζωή» (1956), που του εξασφαλίζει το δεύτερο χρυσό αγαλματίδιο.
To διεθνές κινηματογραφικό στάτους του Άντονι Κουίν καθιερώθηκε στη δεκαετία του 1960, όταν θα έρθουν οι ρόλοι που θα τον στείλουν στο κινηματογραφικό πάνθεο και θα έχουν έντονο άρωμα Ελλάδας.
Το 1961 έρχεται στη Ρόδο για να υποδυθεί τον Έλληνα αντιστασιακό στα «Κανόνια του Ναβαρόνε». Η πρώτη του επαφή με τη χώρα μας θα ενθουσιάσει τον Χολιγουντιανό σταρ, και περισσότερο με το νησί της Ρόδου, το οποίο θα λατρέψει, όπως και οι κάτοικοι αυτόν. Μάλιστα, θα δώσουν προς τιμήν του, το όνομά του σε μα μικρή και πανέμορφη παραλία του νησιού, την διάσημη «Παραλία Άντονι Κουίν», ενώ ιστορική έμεινε η διαμάχη του με το ελληνικό δημόσιο για μία μεγάλη έκταση που του είχε παραχωρηθεί από την τότε κυβέρνηση – έναντι ενός συμβολικού ποσού – για να την αξιοποιήσει δημιουργώντας ένα κέντρο όπου θα συγκεντρωνόταν καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο, κάτι που δεν έγινε.
Δύο χρόνια μετά τα «Κανόνια του Ναβαρόνε», ο ηθοποιός επιστρέφει στην Ελλάδα για να υποδυθεί τον ρόλο της ζωής του -όπως ο ίδιος είχε παραδεχτεί – τον «Zorba the Greek» (1964) του Κακογιάννη. Στα γυρίσματα της ταινίας ο «λεβέντης», όπως τον αποκαλούν οι Κρητικοί, Κουίν θα γίνει εξαίσιος ταβλαδόρος, θα γνωρίσει και θα αγαπήσει τους λαϊκούς μας ήρωες και θα επηρεαστεί για πάντα από τον ελληνικό τρόπο ζωής.
Ο Άντονι Κουίν αγάπησε και αγαπήθηκε από τους Έλληνες. Γι’ αυτό και επανήλθε κινηματογραφικά ως ομογενής του Σικάγου στο «A dream of kings» το 1969, για να ολοκληρώσει ιδανικά τον κινηματογραφικό Έλληνα στον «Έλληνα Μεγιστάνα» (1978), που αναφέρεται στα έργα και τις ημέρες του Αριστοτέλη Ωνάση, όταν και έριξε άλλη μια κλασική γυροβολιά.
Δέκα χρόνια αργότερα αναβίωσε τον Ωνάση για λογαριασμό της αμερικανικής τηλεόρασης («Onassis: The Richest Man in the World» του 1988) και μια εικοσαετία μετά τον Ζορμπά έπαιξε τον ρόλο στο Μπρόντγουεϊ, με την ανεπανάληπτη επιτυχία του να τον φέρνει σε περιοδεία τριών ετών στα μήκη και τα πλάτη της Αμερικής (περισσότερες από 1.200 παραστάσεις και εισπράξεις 48 εκατ. δολαρίων!).
Όπως και ο Ζορμπάς, ο Κουίν είχε χάσει έναν γιο και ο ρόλος τον βοήθησε, όπως είπε επανειλημμένως, να αποδεχτεί τον τραγικό χαμό του: «Δεν είχα μιλήσει ποτέ, ποτέ, ποτέ για τον θάνατο του γιου μου. Δεν είχα ποτέ χρησιμοποιήσει τη λέξη ‘‘θάνατος’’ σε σχέση με τον γιο μου. Αλλά κάθε βράδυ στην παράσταση έπρεπε να πω ‘‘είναι νεκρός’’». Αρχικά μάλιστα είχε κόψει την ατάκα από το έργο, αλλά τελικά συνειδητοποίησε πως έπρεπε να την πει. «Ο Ζόρμπα κι εγώ μοιάζουμε παρά πολύ», θα καταλήξει ο σπουδαίος ηθοποιός…
Ο Άντονι Κουίν άφησε την τελευταία του πνοή στις 3 Ιουνίου 2001 στη Βοστόνη προδομένος από το αναπνευστικό του, έχοντας στο πλευρό του την τρίτη του σύζυγο Kathy Benvin (παντρεύτηκαν το 1997) και τα δώδεκα παιδιά του.
