“Όταν γίνεσαι ο χαρακτήρας που υποδύεσαι και χάνεις για λίγο τον εαυτό σου, είναι μια μοναδική στιγμή. Αισθάνεσαι τότε ότι η δουλειά σου έπιασε τόπο. Αυτές οι στιγμές είναι πραγματικά μαγικές», είχε πει κάποτε η σπουδαία Μέριλ Στριπ για το πόσο σημαντικό είναι ο ηθοποιός να αφήνει στην άκρη τον χαρακτήρα του και να μπαίνει στο πετσί ενός ρόλου. Να γίνεται ένα με τον ήρωά του, να γίνεται ο ίδιος ο ήρωας.
Δεν είναι εύκολο. Απαιτεί ταλέντο και υποκριτική ικανότητα και δεν είναι πολλοί οι ηθοποιοί που έχουν καταφέρει να αφήνουν το αποτύπωμά τους σε κόντρα ρόλους. Στην Ελλάδα σίγουρα το πέτυχε η Κατερίνα Χέλμη, η οποία έφυγε από τη ζωή το Μ. Σάββατο στα 84 της χρόνια.
Η σπουδαία ηθοποιός αν και στο πλούσιο βιογραφικό της είχε πολλές θεατρικές παραστάσεις, περισσότερες από 25 ταινίες και συμμετοχές σε τηλεοπτικές σειρές, έχει περάσει στη συνείδηση του κοινού ως η “ιερόδουλη του ελληνικού κινηματογράφου”, αλλά και η “κακιά αντίζηλος” της Αλίκης Βουγιουκλάκη. Δύο κόντρα ρόλοι, στους οποίους η Κατερίνα Χέλμη έβαλε τη δική της σφραγίδα.
Τα πρώτα χρόνια και η υποκριτική
Η αγαπημένη ηθοποιός γεννήθηκε στην Αθήνα στις 12 Αυγούστου του 1939, με καταγωγή από την Κεφαλλονιά. Ο πατέρας της διατηρούσε κατάστημα ανδρικών ειδών και εργαστήριο, στην Πλάκα, όπου έραβε όλη την υψηλή κοινωνία και τους μεγάλους σταρ της εποχής. Στη μικρή Κατερίνα άρεσε από παιδί να μιμείται και να τραγουδάει. Σε μία από τις θεατρικές εξόδους της οικογένειάς της είδε την «Αγία Ιωάννα» του Μπέρναρ Σο στο θέατρο Κοτοπούλη και αποφάσισε ότι ήθελε να γίνει ηθοποιός.
Μαθήτρια Γυμνασίου ακόμη, έδωσε εξετάσεις στη σχολή του Εθνικού Θεάτρου με δασκάλα τη Βάσω Μανωλίδου. Αν και η δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου ήταν η πρώτη της επιλογή, ο Βασίλης Διαμαντόπουλος την έπεισε να γνωρίσει τον Κάρολο Κουν και να φοιτήσει στη σχολή του Θεάτρου Τέχνης. Έτσι κατέβηκε τα σκαλιά του θρυλικού Υπόγειου, έχοντας συμφοιτητές της, τους Λίλη Παπαγιάννη, Μάρθα Βούρτση, Κίττυ Αρσένη και Κώστα Καζάκο.
Τελικά, αποφοίτησε από τη Σχολή του Πέλου Κατσέλη. Τις πρώτες της συμβουλές για το θέατρο τις άκουσε από τον αγαπημένο φίλο του πατέρας της, τον Ορέστη Μακρή, ο οποίος της είχε πει: «Θα έχεις μια πλακέτα εδώ (δείχνει τη θέση της καρδιάς) μου είπε, που θα λέει: «Γιατί εσύ είσαι πιο έξυπνος από μένα;». Με τον τρόπο του, μου είπε “πρόσεχε!”».
Έκανε το θεατρικό της ντεμπούτο το 1957 δίπλα στην Κυρία Κατερίνα με την κωμωδία του Σόμερσετ Μομ «Η λαίδη Μπέτσι εξοφλεί» και συνέχισε την πορεία της στις κρατικές σκηνές και στο ελεύθερο θέατρο. Η πρώτη της εμφάνιση στον κινηματογράφο πραγματοποιήθηκε το 1957 στην ταινία «Μπαρμπαγιάννης ο κανατάς». Στη συνέχεια συμμετείχε σε ταινίες του παλιού και του νέου ελληνικού κινηματογράφου.
Η κινηματογραφική της καριέρα ουσιαστικά ξεκίνησε από τον Φίνο, ο οποίος όταν την είδε στο θέατρο να υποδύεται μια από τις ιερόδουλες στα «Κόκκινα Φανάρια» του Αλέκου Γαλανού, σε σκηνοθεσία Αλέξη Δαμιανού, της πρότεινε να παίξει στην ταινία «Νόμος 4000» του Γιάννη Δαλιανίδη. Η Κατερίνα Χέλμη είχε τη μοναδική ικανότητα να πείθει τον θεατή για το ρόλο που υποδυόταν. Και είναι αυτή η μαγική στιγμή, που είπε η Μέριλ Στριπ: όταν γίνεσαι ο χαρακτήρας που υποδύεσαι και χάνεις για λίγο τον εαυτό σου. Και η Χέλμη το πέτυχε σε δύο αριστουργήματα του ελληνικού κινηματογράφου, στα «Κόκκινα φανάρια» και στο «Νόμο 4000».
«Ντόρη, μη φύγεις θα φαρμακωθώ»
Και στις δύο ταινίες, οι φράσεις της ήταν εκείνες, που μπορούμε να πούμε ότι χαρακτήρισαν το ρόλο της ιερόδουλης, όπου υποδύθηκε.
Στα «Κόκκινα φανάρια», ήταν η «Μαρίνα», ένα από τα κορίτσια του σπιτιού της μαντάμ Παρί (το ρόλο υποδύθηκε υποδειγματικά η σπουδαία Δέσπω Διαμαντίδου) στην Τρούμπα. Ήταν παράφορα ερωτευμένη κι εξαρτημένη από τη σχέση της με τον προαγωγό της, Ντόρη. Όταν αυτός την εγκαταλείπει, εκείνη πέφτει στα πόδια του και τον παρακαλά να μείνει. Η σπαραξικάρδια σκηνή ακόμη και σήμερα προκαλεί την ίδια συμπόνια για τη γυναίκα που πέφτει χαμηλά, για χάρη του έρωτα, με τραγική κατάληξη.
Και είναι τόσο πειστική στο ρόλο της, που θαρρείς ότι στη ζωή της είχε ζήσει έναν τέτοιο τοξικό έρωτα. Αλλά, όπως είχε δηλώσει η ίδια, δεν έχει πέσει ποτέ στα πόδια ενός άνδρα. Μάλιστα, όπως είχε αποκαλύψει, τη σταματούσαν στο δρόμο γυναίκες και της έλεγαν πως κάθε φορά που έχουν πρόβλημα με τον αγαπημένο τους, σκέφτονται τη φράση της… «θα φαρμακωθώ».
Στη χρυσή εποχή του ελληνικού κινηματογράφου, το ρόλο της ιερόδουλης τον συναντούσαμε σε πολλές ταινίες. Ακόμη και μεγάλες σταρ της εποχής, για χάρη της Τέχνης «εξάσκησαν» το αρχαιότερο επάγγελμα, στη μεγάλη οθόνη. Ωστόσο, η Κατερίνα Χέλμη ήταν από τις ελάχιστες περιπτώσεις, που υποδύθηκε παραπάνω από μία φορά την ιερόδουλη και κάθε φορά, έδινε στην ηρωίδα της μία διαφορετική δραματική διάσταση, βγαλμένη από αρχαία τραγωδία.
Στην ταινία του Δαλιανίδη, «Νόμος 4000» είναι η ιερόδουλη που μένει στην ίδια πολυκατοικία με τον καθηγητή (Βασίλης Διαμαντόπουλος), ο οποίος προσπαθεί με κάθε τρόπο να την διώξει. . Και μπορεί ο ρόλος να μην ήταν πρωταγωνιστικός, όμως, χάρισε στο κοινό μία ανεπανάληπτη κινηματογραφική σκηνή. Όταν εκείνη σώζει την κόρη του, ο Καθηγητής πηγαίνει να τη βρει για να την ευχαριστήσει και παρακολουθούμε μία μοναδική σκηνή.
Στον φορτισμένο συναισθηματικά διάλογό τους, η «ιερόδουλη» του είπε: «Γιατί έχω κι εγώ τιμή, να εδώ μέσα», δείχνοντας το σημείο της καρδιάς. Μία φράση απλή, αλλά και σημαντική ταυτόχρονα, καθώς καθρέφτιζε την ψυχή της πόρνης, δίνοντας στο κοινό και αυτή την πλευρά, την ανθρώπινη την οποία πολλοί προσπερνούσαν, μένοντας στην εικόνα. Ειδικά, σε μία εποχή όπου οι ιερόδουλες ήταν στο περιθώριο και δεν τους έδινε κανείς την ευκαιρία να γίνουν μέρος της κοινωνίας και να δούνε τι κρύβεται πέρα από το “φαίνεσθαι”.
Όμως, το κοινό έχει την Χέλμη στο μυαλό του και ως την κακιά αντίζηλο της Αλίκης στην ταινία, “Η αγάπη μας¨, με την ατάκα “Τσακίσου από εδώ” να είναι από τις δημοφιλέστερες του ελληνικού κινηματογράφου.
Η… αναρχική Κατερίνα Χέλμη
Το κοινό εκτίμησε τις υποκριτικές της ικανότητες, το ανδρικό εκτίμησε και την εντυπωσιακή εμφάνιση της. Η ίδια γνώριζε ότι ήταν ωραία, αλλά όπως έχει εξομολογηθεί, δεν προσπάθησε ποτέ για την εμφάνισή της.
Δεν έδινε τόση σημασία στην εικόνα της, όσο θα έδιναν άλλες ωραίες γυναίκες. Η μόνη αλλαγή που είχε κάνει, ήταν να βάψει ξανθά τα μαλλιά της. Ο τίτλος της μοιραίας τη συνόδευσε μόνο ως προς την εντύπωση που είχε δημιουργηθεί μέσα από τους ρόλους της. Γιατί στην πραγματικότητα, η Κατερίνα Χέλμη δεν είχε καμία σχέση με τη μοιραία γυναίκα.
Ούτε ο τίτλος της ωραίας, την ενδιέφερε. Γι’ αυτό και ήθελε να υποδύεται κόντρα ρόλους και κυρίως, να μην παίζει τις κυρίες με τα φρου φρου και τα καπέλα. Άλλωστε, δεν της άρεσε το πρότυπο της «γυναίκας – γατούλας».
Αντίθετα, όπως είχε δηλώσει σε συνέντευξή της στην Καθημερινή, στη ζωή της ήταν ανυπότακτη. Ήθελε τα πράγματα να περνάνε από εκείνη. Να έχει το πάνω χέρι.
Στον πατέρα της είχε μεγάλη αδυναμία. «Αναρχική ως χαρακτήρας, δεν ήθελα Αρχή πάνω στο κεφάλι μου, μόνο τον πατέρα μου πίστευα» είχε δηλώσει πάλι στη συνέντευξή της στην Καθημερινή. Από τον πατέρα της εισέπραξε απέραντη αγάπη και υποστήριξη.
Ήταν δίπλα της, ακόμη και στις πρόβες για να την εμψυχώσει και να τη σηκώσει στην αγκαλιά του μετά το τέλος κάθε παράστασης. Ακόμη και στα 75 του χρόνια, ήταν στα καμαρίνια και την περίμενε για να τη σηκώσει στην αγκαλιά του, όπως η ίδια είχε εξομολογηθεί συγκινημένη, σε μία τηλεοπτική της εμφάνιση σε εκπομπή της Ναταλίας Γερμανού.
Στην προσωπική της ζωή, η Κατερίνα Χέλμη έζησε αυτό που λέμε: “έναν έρωτα που συναντάς στις ταινίες”. Σύζυγός της ήταν ο ακαδημαϊκός, Κωνσταντίνος Σβολόπουλος με τον οποίο ήταν παιδικοί φίλοι και συμμαθητές στη σχολή Χιλ, μαζί με τον Νικήτα Τσακίρογλου και τον Σπύρο Ευαγγελάτο.
Για πολλά χρόνια η σχέση τους ήταν φιλική, μέχρι που αυτή μετατράπηκε μαγικά, σε έρωτα. Παντρεύτηκαν στα 50 τους και έζησαν μαζί μέχρι το τέλος. Πολιτικά ήταν αντίθετοι Εκείνος υπήρξε στενός φίλος του Κωνσταντίνου Καραμανλή και διευθυντής του Ιδρύματος Καραμανλή, ενώ η ηθοποιός δραστηριοποιήθηκε πολιτικά στο ΠΑΣΟΚ, ως μέλος της Επιτροπής Συνδικαλιστικού Επιστημόνων-Καλλιτεχνών. Όμως, αυτό δεν δημιούργησε ποτέ μεταξύ τους προστριβές.
Υπήρξαν αγαπημένοι μέχρι το τέλος. Πρώτος έφυγε ο Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, τον Αύγουστο του 2019, και ο θάνατος του βύθισε την Κατερίνα Χέλμη στη θλίψη. Και τώρα, εκείνη ξεκίνησε το μεγάλο ταξίδι για να συναντήσει ξανά τον άνθρωπό της.
