Η ζωή είναι εγγενώς χαοτική και απρόβλεπτη.
Το ανθρώπινο ζώο ωστόσο δεν αντιδρά καλά στην αβεβαιότητα. Τα άτομα που αισθάνονται ιδιαίτερα αδύναμα και ευάλωτα τείνουν να υιοθετούν μια στάση απέναντι στη ζωή που περιορίζει αυτό που βιώνουν, ώστε να μειώσουν την πιθανότητα απροσδόκητων συμβάντων. Αυτή η αρνητική, περιοριστική στάση έχει συχνά τις ρίζες της στην παιδική ηλικία. Κάποια παιδιά βρίσκουν ελάχιστη παρηγοριά ή υποστήριξη απέναντι σε έναν τρομακτικό κόσμο. Αναπτύσσουν διάφορες ψυχολογικές στρατηγικές για να περιορίζουν αυτά που πρέπει να βλέπουν και να βιώνουν. Δημιουργούν περίτεχνες άμυνες για να αποκλείουν άλλες απόψεις. Γίνονται ολοένα και πιο εγωκεντρικά. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αναμένουν να συμβούν κακά πράγματα και οι στόχοι τους στη ζωή περιστρέφονται γύρω από την πρόβλεψη και την εξουδετέρωση των δυσάρεστων εμπειριών με σκοπό τον καλύτερο έλεγχό τους. Καθώς μεγαλώνουν, αυτή η στάση εδραιώνεται και οι ορίζοντές τους στενεύουν, πράγμα που καθιστά σχεδόν αδύνατη κάθε ψυχολογική ανάπτυξη.
Αυτές οι στάσεις έχουν δυναμική αυτοσαμποτάζ. Τέτοιοι άνθρωποι κάνουν τους άλλους να αισθάνονται το ίδιο αρνητικό συναίσθημα που κυριαρχεί στη στάση τους, πράγμα το οποίο συμβάλλει στην επιβεβαίωση των πεποιθήσεών τους για τους ανθρώπους. Δεν βλέπουν τον ρόλο που παίζουν οι δικές τους ενέργειες, το πόσο συχνά είναι οι υποκινητές της αρνητικής απόκρισης. Βλέπουν μόνο ανθρώπους να τους καταδιώκουν ή την κακοτυχία να τους κατακλύζει. Σπρώχνοντας τους άλλους μακριά τους, κάνουν ακόμα πιο δύσκολη την επιτυχία τους στη ζωή και, καθώς απομονώνονται, η στάση τους χειροτερεύει. Παγιδεύονται σε έναν φαύλο κύκλο.
Ακολουθούν οι πέντε πιο κοινές μορφές περιορισμένης στάσης. Τα αρνητικά συναισθήματα έχουν μια δεσμευτική δύναμη – ένα άτομο που είναι θυμωμένο είναι πιο επιρρεπές στο να αισθάνεται επίσης καχυποψία, βαθιές ανασφάλειες, δυσαρέσκεια κ.λπ. Κι έτσι, συχνά βρίσκουμε συνδυασμούς αυτών των διαφόρων αρνητικών στάσεων, που η καθεμία τροφοδοτεί και τονίζει την άλλη. Ο στόχος σας είναι να αναγνωρίσετε τα διάφορα σημάδια τέτοιων συμπεριφορών που υπάρχουν μέσα σας σε λανθάνουσες και εξασθενημένες μορφές και να τα ξεριζώσετε. Επίσης, να δείτε πώς λειτουργούν σε μια πιο ισχυρή εκδοχή τους σε άλλους ανθρώπους, πράγμα που θα σας βοηθήσει να κατανοήσετε την οπτική τους για τη ζωή. Και να μάθετε πώς να αντιμετωπίζετε άτομα με τέτοιες στάσεις.
- Η εχθρική στάση. Μερικά παιδιά επιδεικνύουν εχθρική στάση σε πολύ μικρή ηλικία. Ερμηνεύουν τον απογαλακτισμό και τον φυσικό χωρισμό από τους γονείς ως εχθρικές πράξεις. Άλλα παιδιά έχουν να αντιμετωπίσουν έναν γονιό που του αρέσει να τιμωρεί και να πληγώνει. Και στις δύο περιπτώσεις, το παιδί βλέπει έναν κόσμο που του φαίνεται γεμάτος εχθρότητα και η αντίδρασή του είναι να επιδιώξει να τον ελέγξει με το να γίνει το ίδιο πηγή εχθρότητας. Τουλάχιστον τότε δεν είναι πλέον τόσο αναίτια και ξαφνική. Καθώς μεγαλώνουν, αποκτούν την ικανότητα να διεγείρουν τον θυμό και την απογοήτευση σε άλλους, πράγμα που δικαιώνει την αρχική τους στάση – «Βλέπεις; Οι άλλοι είναι εναντίον μου, με απεχθάνονται, και μάλιστα χωρίς εμφανή λόγο».
Σε μια σχέση, ένας σύζυγος με εχθρική στάση θα κατηγορήσει τη γυναίκα του ότι δεν τον αγαπά πραγματικά. Αν εκείνη διαμαρτυρηθεί και γίνει αμυντική, θα το εκλάβει ως απόδειξη ότι προσπαθεί να του κρύψει την αλήθεια. Αν εκείνη σωπάσει από φόβο, θα το εκλάβει ως απόδειξη ότι είχε δίκιο. Μέσα στο μπέρδεμά της, η σύζυγος δεν αποκλείεται να αρχίσει να αισθάνεται κάποια εχθρότητα από την πλευρά της, επιβεβαιώνοντας τη γνώμη του.Οι άνθρωποι με αυτή τη στάση έχουν πολλά άλλα έξυπνα τεχνάσματα για να προκαλέσουν την εχθρότητα που κατά βάθος θέλουν να αισθάνονται οι άλλοι γι’ αυτούς – ακυρώνοντας τη συνεργασία τους σε ένα έργο τη χειρότερη στιγμή, καθυστερώντας συνεχώς, κάνοντας κακή δουλειά, κάνοντας σκόπιμα κακή πρώτη εντύπωση. Αλλά δεν βλέπουν ποτέ τον ρόλο που διαδραματίζουν οι ίδιοι στην πρόκληση της αντίδρασης.Η εχθρότητά τους διαποτίζει ό,τι κάνουν – τον τρόπο που διαφωνούν και προκαλούν (έχουν πάντα δίκιο), την κακεντρέχεια που υποβόσκει στα αστεία τους, το πόσο αχόρταγα απαιτούν προσοχή, τη χαρά που αντλούν από την κριτική σε βάρος άλλων και από την αποτυχία τους. Μπορείτε να τους αναγνωρίζετε από το πόσο εύκολα φουντώνει ο θυμός τους σε αυτές τις καταστάσεις. Η ζωή τους, όπως την περιγράφουν, είναι γεμάτη μάχες, προδοσίες, διώξεις, αλλά χωρίς να τις έχουν προκαλέσει αυτοί. Στην ουσία, προβάλλουν τα δικά τους εχθρικά συναισθήματα στους άλλους και είναι πάντα έτοιμοι να τα δουν ακόμα και στην πιο αθώα πράξη. Ο στόχος τους στη ζωή είναι να αισθάνονται κατατρεγμένοι και να επιθυμούν εκδίκηση. Τέτοιοι τύποι έχουν γενικά προβλήματα σταδιοδρομίας, καθώς ο θυμός και η εχθρότητά τους ξεσπούν συχνά με την παραμικρή αφορμή. Αυτό τους δίνει άλλον έναν λόγο για να διαμαρτύρονται και να κατηγορούν τον κόσμο ότι είναι εναντίον τους.
- Η αγχώδης στάση. Αυτοί οι τύποι περιμένουν πάντα κάθε λογής εμπόδια και δυσκολίες σε κάθε κατάσταση που αντιμετωπίζουν. Από τους άλλους συχνά περιμένουν κριτική ή ακόμα και προδοσία. Όλα αυτά δημιουργούν υπέρμετρο άγχος πριν καν συμβεί το γεγονός. Αυτό που φοβούνται πραγματικά είναι να χάσουν τον έλεγχο της κατάστασης. Η λύση τους είναι να περιορίζουν το τι μπορεί να συμβεί, να στενεύουν τον κόσμο που τους περιβάλλει. Αυτό σημαίνει ότι περιορίζουν το πού θα πάνε και τι θα προσπαθήσουν να κάνουν. Σε μια σχέση, θα κυριαρχήσουν επιδέξια στο τελετουργικό και στις συνήθειες του σπιτιού. Θα φαίνονται εύθραυστοι και θα απαιτούν διαρκή προσοχή. Αυτό θα αποτρέψει τους ανθρώπους από το να τους επικρίνουν. Όλα θα πρέπει να γίνονται σύμφωνα με τους όρους τους. Στη δουλειά θα είναι τελειομανείς και σχολαστικοί και τελικά θα σαμποτάρουν τον εαυτό τους προσπαθώντας να κάνουν πολλά πράγματα ταυτόχρονα. Όποτε βγαίνουν έξω από τη ζώνη άνεσής τους –το σπίτι ή τη σχέση όπου κυριαρχούν–, τους πιάνει ασυνήθιστο άγχος.Μερικές φορές μπορεί να συγκαλύψουν την ανάγκη τους για έλεγχο ως αγάπη και ενδιαφέρον. Όταν ο Φράνκλιν Ρούσβελτ προσβλήθηκε από πολιομυελίτιδα το 1921, σε ηλικία τριάντα εννέα ετών, η μητέρα του, Σάρα, έκανε ό,τι μπορούσε για να περιορίσει τη ζωή του και να τον κρατήσει σε ένα δωμάτιο μέσα στο σπίτι. Θα έπρεπε να εγκαταλείψει την πολιτική του καριέρα και να παραδοθεί στη φροντίδα της. Η σύζυγος του Φράνκλιν, η Έλινορ, τον γνώριζε καλύτερα. Αυτό που ήθελε και χρειαζόταν ο Φράνκλιν ήταν να επιστρέψει σταδιακά και στον βαθμό του εφικτού στην παλιά του ζωή. Μεταξύ μητέρας και συζύγου δόθηκε μια μάχη που τελικά κέρδισε η Έλινορ. Η μητέρα κατάφερε να συγκαλύψει την αγχώδη στάση της και την ανάγκη να κυριαρχεί στον γιο της με την επίφαση της αγάπης της, μετατρέποντάς τον σε ανίσχυρο ανάπηρο.Μια άλλη μεταμφίεση, παρόμοια με αυτού του είδους την αγάπη, είναι η επιδίωξη κάποιου να ευχαριστεί και να καλοπιάνει τους άλλους προκειμένου να τους αφοπλίσει και να εξουδετερώσει κάθε πιθανή απρόβλεπτη και εχθρική δράση.Εάν παρατηρήσετε τέτοιες τάσεις στον εαυτό σας, το καλύτερο αντίδοτο είναι να ριχτείτε με όλη σας την ενέργεια στη δουλειά. Η εστίαση της προσοχής σας προς τα έξω και η αφοσίωση σε κάποιο έργο θα έχει ηρεμιστικό αποτέλεσμα. Από τη στιγμή που θα ελέγξετε την τελειομανία σας, θα μπορείτε να διοχετεύσετε την ανάγκη σας για έλεγχο σε κάτι παραγωγικό. Με τους ανθρώπους, προσπαθήστε να ανοιχτείτε σταδιακά στις συνήθειες και στους ρυθμούς τους, αντί για το αντίθετο. Αυτό μπορεί να σας δείξει ότι δεν έχετε να φοβηθείτε τίποτε αν χαλαρώσετε τον έλεγχο. Επιδοθείτε εσκεμμένα σε εκείνες τις δραστηριότητες που σας φοβίζουν περισσότερο και θα ανακαλύψετε ότι οι φόβοι σας είναι υπερβολικοί. Βάλτε λίγο χάος στην υπερβολικά τακτοποιημένη ζωή σας.
- Η αποφευκτική στάση. Οι άνθρωποι με αυτή τη στάση βλέπουν τον κόσμο μέσα από τον φακό της ανασφάλειάς τους, που γενικά έχει να κάνει με αμφιβολίες σχετικά με την ικανότητα και τη νοημοσύνη τους. Ίσως, ως παιδιά, τους έκαναν να αισθάνονται ενοχή και αμηχανία σε κάθε τους προσπάθεια να διακριθούν και να ξεχωρίσουν από τα αδέλφια τους. Ή τους έκαναν να αισθάνονται άσχημα για κάθε τους λάθος ή αταξία. Αυτό που φοβούνταν περισσότερο ήταν η κρίση των γονιών τους. Καθώς αυτά τα άτομα μεγαλώνουν, ο κύριος στόχος τους στη ζωή είναι να αποφύγουν κάθε είδους ευθύνη ή πρόκληση στην οποία μπορεί να διακυβευτεί η αυτοεκτίμησή τους και για την οποία μπορεί να κριθούν. Αν δεν καταβάλλουν ιδιαίτερες προσπάθειες για κάτι, δεν υπάρχει κίνδυνος να αποτύχουν ή να κριθούν.Για να εφαρμόσουν αυτή τη στρατηγική, θα αναζητούν συνεχώς οδούς διαφυγής, συνειδητά ή ασυνείδητα. Θα βρίσκουν πάντα μια καλή δικαιολογία για να εγκαταλείψουν μια δουλειά νωρίς και να αλλάξουν καριέρα ή να διακόψουν μια σχέση. Στη μέση κάποιου σοβαρού έργου θα αρρωστήσουν ξαφνικά και θα φύγουν. Είναι επιρρεπείς σε κάθε είδους ψυχοσωματικές ασθένειες. Ή γίνονται αλκοολικοί ή εθίζονται σε ουσίες και πάντα υποτροπιάζουν, αλλά κατηγορούν την «ασθένεια» που έχουν και την προβληματική τους ανατροφή που τους οδήγησε στον εθισμό. Αν δεν ήταν το αλκοόλ, λένε, θα μπορούσαν να γίνουν σπουδαίοι συγγραφείς ή επιχειρηματίες. Άλλη στρατηγική είναι να χάνουν χρόνο και να αρχίζουν καθυστερημένα κάτι, βρίσκοντας πάντα μια δικαιολογία για το γιατί συνέβη αυτό. Με αυτόν τον τρόπο δεν μπορεί κανείς να τους κατηγορήσει για τα μέτρια αποτελέσματα.Αυτοί οι τύποι δυσκολεύονται να αναλάβουν οποιαδήποτε δέσμευση και υπάρχει σοβαρός λόγος γι’ αυτό. Αν παρέμεναν σε μια δουλειά ή σε μια σχέση, τα ελαττώματά τους μπορεί να γίνονταν εμφανή στους άλλους.Γι’ αυτό το καλύτερο είναι να αποχωρούν διακριτικά την κατάλληλη στιγμή και να διατηρούν την ψευδαίσθηση –δική τους και των άλλων– ότι όλα θα ήταν υπέροχα αν… Παρόλο που σε γενικές γραμμές το κίνητρό τους είναι ο φόβος της αποτυχίας και η επακόλουθη επίκριση, κατά βάθος φοβούνται και την επιτυχία – γιατί με την επιτυχία έρχονται οι ευθύνες και η ανάγκη να ανταποκριθούν σε αυτές. Η επιτυχία μπορεί επίσης να πυροδοτήσει ξανά τους πρώτους φόβους που ένιωθαν όποτε προσπαθούσαν να ξεχωρίσουν και να διακριθούν.
- Η καταθλιπτική στάση. Ως παιδιά, αυτοί οι τύποι δεν βίωσαν αγάπη και σεβασμό από τους γονείς τους. Για τα παιδιά που εξαρτώνται πάντα από τους ενήλικες, η σκέψη ότι οι γονείς τους μπορεί να κάνουν λάθος ή να μην τα ανατρέφουν σωστά είναι οδυνηρή. Ακόμα κι αν οι γονείς τους δεν τα αγαπούν, εκείνα εξακολουθούν να εξαρτώνται από αυτούς. Κι έτσι, η άμυνά τους είναι συχνά να εσωτερικεύουν την αρνητική κρίση και να φαντάζονται ότι όντως δεν τους αξίζει να τα αγαπούν, ότι κάτι πάει πολύ στραβά μαζί τους. Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να διατηρήσουν την ψευδαίσθηση ότι οι γονείς τους είναι δυνατοί και ικανοί. Όλα αυτά συμβαίνουν εντελώς ασυνείδητα, αλλά το αίσθημα ότι είναι ανάξιοι θα στοιχειώνει αυτούς τους ανθρώπους σε όλη τους τη ζωή. Βαθιά μέσα τους θα νιώθουν ντροπή γι’ αυτό που είναι και δεν θα ξέρουν πραγματικά γιατί αισθάνονται έτσι.
Ως ενήλικες, θα θεωρούν δεδομένο ότι θα βιώνουν εγκατάλειψη, απώλεια και θλίψη και θα βλέπουν σημάδια εν δυνάμει καταθλιπτικών καταστάσεων στον κόσμο γύρω τους. Άθελά τους προσελκύονται από τη ζοφερή και δυσάρεστη πλευρά της ζωής. Επειδή με αυτόν τον τρόπο δημιουργούν οι ίδιοι εν μέρει την κατάθλιψη που αισθάνονται, νιώθουν ότι την έχουν τουλάχιστον υπό τον έλεγχό τους. Αντλούν παρηγοριά από τη σκέψη ότι ο κόσμος είναι ένα μουντό και θλιβερό μέρος. Μια στρατηγική που θα χρησιμοποιούν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους είναι να αποσύρονται προσωρινά από τη ζωή και τους ανθρώπους. Αυτό θα τροφοδοτεί την κατάθλιψή τους και ταυτόχρονα θα τους δίνει τη δυνατότητα να τη διαχειρίζονται σε κάποιο βαθμό, σε αντίθεση με τις τραυματικές εμπειρίες που τους επιβάλλονται.Αυτοί οι τύποι έχουν συχνά μια βαθιά ανάγκη να πληγώνουν τους άλλους, ενθαρρύνοντας πράξεις προδοσίας ή κριτικής που θα τροφοδοτήσουν την κατάθλιψή τους. Επίσης, σαμποτάρουν τον εαυτό τους αν βιώσουν οποιαδήποτε επιτυχία, επειδή αισθάνονται ότι κατά βάθος δεν την αξίζουν. Χάνουν την έμπνευσή τους ή εκλαμβάνουν την κριτική ως ένδειξη ότι δεν πρέπει να συνεχίσουν την καριέρα τους.Οι καταθλιπτικοί τύποι συχνά προσελκύουν τους άλλους λόγω της ευαίσθητης φύσης τους. Διεγείρουν την επιθυμία να τους βοηθήσουν. Aρχίζουν να ασκούν κριτική και να πληγώνουν αυτούς που θέλουν να τους βοηθήσουν και στη συνέχεια αποτραβιούνται ξανά. Αυτή η έλξη και η απώθηση προκαλούν σύγχυση, αλλά από τη στιγμή που θα πέσει κανείς στα δίχτυα της γοητείας τους είναι δύσκολο να αποδεσμευτεί από αυτούς χωρίς να αισθανθεί τύψεις. Έχουν το ταλέντο να προκαλούν στους άλλους κατάθλιψη με την παρουσία τους. Αυτό τους τροφοδοτεί.
- Η μνησίκακη στάση. Ως παιδιά, αυτοί οι τύποι δεν ένιωσαν ποτέ ότι είχαν αρκετή γονική αγάπη και στοργή – πάντα λαχταρούσαν περισσότερη προσοχή. Έχουν αυτή την αίσθηση δυσαρέσκειας και απογοήτευσης σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Δεν παίρνουν ποτέ την αναγνώριση που τους αξίζει. Είναι άσοι στο να ερευνούν το πρόσωπο των άλλων για ενδείξεις ασέβειας ή περιφρόνησης. Βλέπουν τα πάντα σε σχέση με τον εαυτό τους. Αν κάποιος έχει περισσότερα από αυτούς, είναι σημάδι αδικίας, προσωπική προσβολή. Όταν αισθάνονται αυτή την έλλειψη σεβασμού και αναγνώρισης, δεν εκδηλώνουν θυμό. Γενικά είναι προσεκτικοί και θέλουν να ελέγχουν τα συναισθήματά τους. Ο πόνος επωάζεται μέσα τους, η αίσθηση της αδικίας αυξάνεται όσο το σκέφτονται. Δεν ξεχνούν εύκολα. Κάποια στιγμή θα πάρουν την εκδίκησή τους με κάποια πανούργα πράξη σαμποτάζ ή παθητικής επιθετικότητας.Επειδή νιώθουν ένα συνεχές αίσθημα αδικίας, τείνουν να το προβάλλουν στον κόσμο, βλέποντας παντού δυνάστες. Με αυτόν τον τρόπο συχνά γίνονται αρχηγοί εκείνων που αισθάνονται δυσαρεστημένοι και καταπιεσμένοι. Εάν αυτοί οι τύποι αποκτήσουν δύναμη, μπορούν να γίνουν κακοί και εκδικητικοί και να ξεσπάσουν τη δυσαρέσκειά τους σε ανυποψίαστα θύματα. Σε γενικές γραμμές, φέρονται με αλαζονεία. Είναι πάνω από τους άλλους, ακόμα και αν κανείς δεν το αναγνωρίζει. Κρατούν το κεφάλι τους ψηλά και έχουν συχνά ένα αμυδρό χαμόγελο ή μια έκφραση περιφρόνησης. Καθώς γερνούν, είναι όλο και πιο επιρρεπείς σε αψιμαχίες για ασήμαντες αφορμές, επειδή δεν μπορούν πλέον να συγκρατήσουν τη δυσαρέσκεια που έχει συσσωρευτεί μέσα τους με το πέρασμα του χρόνου. Η πικρόχολη στάση τους σπρώχνει τους περισσότερους ανθρώπους μακριά τους, κι έτσι συχνά καταλήγουν να συναναστρέφονται μόνο ομοίους τους, που τους ενώνει η κοινή τους στάση.
Εάν παρατηρήσετε μνησίκακες τάσεις μέσα σας, το καλύτερο αντίδοτο είναι να μάθετε πώς να απαγκιστρώνεστε απ’ όσα σας πληγώνουν και σας απογοητεύουν. Είναι καλύτερα να έχετε στιγμιαίες εκρήξεις θυμού, έστω κι αν φαίνεται παράλογο, από το να αναμασάτε προσβολές που κατά πάσα πιθανότητα είναι αποκύημα της φαντασίας σας ή υπερβολές. Οι άνθρωποι είναι γενικά αδιάφοροι για τη μοίρα σας, όχι τόσο ανταγωνιστικοί όσο φαντάζεστε. Πολύ λίγες πράξεις τους απευθύνονται πραγματικά σε εσάς. Σταματήστε να βλέπετε τα πάντα με προσωπικούς όρους. Ο σεβασμός είναι κάτι που πρέπει να κερδίσετε μέσω των επιτευγμάτων σας, όχι κάτι που σας δίνεται απλώς και μόνο επειδή είστε άνθρωποι. Πρέπει να σπάσετε τον φαύλο κύκλο της μνησικακίας, να γίνετε πιο γενναιόδωροι απέναντι στους ανθρώπους και στην ανθρώπινη φύση.Όταν αντιμετωπίζετε τέτοιους τύπους, πρέπει να είστε ιδιαίτερα προσεκτικοί. Παρόλο που μπορεί να χαμογελούν και να φαίνονται ευχάριστοι, στην πραγματικότητα σας παρατηρούν προσεκτικά για να διαπιστώσουν κάθε πιθανή προσβολή. Μπορείτε να τους αναγνωρίσετε από την ιστορία των παλαιότερων διενέξεών τους και την απότομη διακοπή των σχέσεών τους με τους ανθρώπους, όπως και από το πόσο εύκολα κρίνουν τους άλλους. Μπορεί να προσπαθήσετε να κερδίσετε αργά την εμπιστοσύνη τους και να μειώσετε τις υποψίες τους. Αλλά να γνωρίζετε ότι περισσότερο βρίσκεστε κοντά τους, τόσο περισσότερο καύσιμο θα τους δίνετε για να μνησικακούν, και η αντίδρασή τους μπορεί να είναι αρκετά φαρμακερή. Αν είναι δυνατόν, καλύτερα να αποφεύγετε αυτόν τον τύπο.
Η εξωστρεφής (θετική) στάση
Μια αρνητική, περιοριστική στάση έχει στόχο να περιορίζει τον πλούτο της ζωής με αντίτιμο τις δημιουργικές μας δυνάμεις, το αίσθημα της ικανοποίησης, τις κοινωνικές μας απολαύσεις και τις ζωτικές μας δυνάμεις. Δίχως να σπαταλήσετε έστω και μία μέρα παραπάνω υπό τέτοιες συνθήκες, ο στόχος σας είναι να ελευθερωθείτε, να επεκτείνετε αυτό που βλέπετε και όσα βιώνετε. Ο στόχος είναι να ανοίξετε το διάφραγμα του φακού όσο περισσότερο γίνεται.
Και να πώς θα το πετύχετε.
Πώς να βλέπετε τον κόσμο: Δείτε τον εαυτό σας ως εξερευνητή. Με το δώρο της συνείδησης, στέκεστε μπροστά σε ένα τεράστιο και άγνωστο σύμπαν που εμείς οι άνθρωποι μόλις αρχίσαμε να εξερευνούμε. Οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν να προσκολλώνται σε συγκεκριμένες ιδέες και αρχές, πολλές από τις οποίες είχαν υιοθετήσει ήδη από πολύ νωρίς στη ζωή τους. Κατά βάθος, φοβούνται το άγνωστο και το αβέβαιο. Αντικαθιστούν την περιέργεια με τη βεβαιότητα. Στα τριάντα τους φέρονται ήδη σαν να γνωρίζουν όλα όσα πρέπει να γνωρίζουν.
Ως εξερευνητές, αφήνετε όλη αυτή τη βεβαιότητα πίσω σας. Αναζητάτε συνεχώς νέες ιδέες και νέους τρόπους σκέψης. Δεν βλέπετε όριο στις περιπλανήσεις του νου σας και δεν σας απασχολεί αν ξαφνικά φανείτε ασυνεπείς ή υποστηρίζετε ιδέες που έρχονται σε αντίθεση με όσα πιστεύατε λίγους μήνες νωρίτερα. Οι ιδέες είναι πράγματα που υπάρχουν για να παίζετε μαζί τους. Αν τις κρατήσετε για πολύ καιρό, νεκρώνονται. Επιστρέφετε στο παιδικό πνεύμα και στην περιέργειά σας, στα χρόνια πριν αναπτύξετε το εγώ σας, τότε που το να έχετε δίκιο σάς απασχολούσε λιγότερο από τις σχέσεις σας με τον υπόλοιπο κόσμο. Εξερευνήστε κάθε μορφή γνώσης, απ’ όλους τους πολιτισμούς και τις χρονικές περιόδους. Η επιδίωξή σας είναι να βρείτε δημιουργικές προκλήσεις.
Ανοίγοντας το μυαλό με αυτόν τον τρόπο, θα απελευθερώσετε τις φυλακισμένες δημιουργικές δυνάμεις σας και θα προσφέρετε στον εαυτό σας μεγάλη ψυχική ευχαρίστηση. Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας, μπορείτε να εξερευνήσετε τις ιδέες που προέρχονται από το ασυνείδητό σας, όπως αποκαλύπτεται στα όνειρά σας, σε στιγμές κούρασης, και στις καταπιεσμένες επιθυμίες που αναφαίνονται ορισμένες στιγμές. Δεν έχετε τίποτα που θα πρέπει να φοβάστε ή να απωθήσετε εκεί. Το ασυνείδητο είναι απλώς άλλη μια χώρα που είστε ελεύθεροι να εξερευνήσετε.
Πώς να βλέπετε τις αντιξοότητες: Η ζωή μας αναπόφευκτα περιλαμβάνει εμπόδια, απογοητεύσεις, πόνο και χωρισμούς. Το πώς αποφασίζουμε να αντιμετωπίσουμε τέτοιες στιγμές στα πρώτα μας χρόνια παίζει μεγάλο ρόλο στην ανάπτυξη της συνολικής στάσης μας απέναντι στη ζωή. Για πολλούς ανθρώπους, τέτοιες δύσκολες στιγμές γίνονται έναυσμα να περιορίσουν αυτό που βλέπουν και βιώνουν. Περνούν τη ζωή τους προσπαθώντας να αποφύγουν κάθε αντιξοότητα, ακόμα κι αν έτσι δεν βάζουν καμιά πρόκληση στον εαυτό τους ή δεν έχουν επιτυχία στην καριέρα τους. Αντί να μαθαίνουν από τις αρνητικές εμπειρίες, προσπαθούν να τις απωθήσουν. Ο στόχος σας είναι να κινηθείτε προς την αντίθετη κατεύθυνση, να αποδεχτείτε όλα τα εμπόδια ως εμπειρίες μάθησης, ως μέσα που σας βοηθούν να γίνετε πιο δυνατοί. Με αυτόν τον τρόπο αγκαλιάζετε την ίδια τη ζωή.
Το 1928 η ηθοποιός Τζόαν Κρόφορντ είχε ήδη μια επιτυχημένη καριέρα στο Χόλιγουντ, αλλά ένιωθε όλο και πιο απογοητευμένη από τους περιορισμένους ρόλους που της έδιναν. Έβλεπε άλλες, λιγότερο ταλαντούχες ηθοποιούς να την προσπερνούν. Ίσως το πρόβλημα ήταν ότι δεν ήταν αρκετά διεκδικητική. Αποφάσισε να πει τη γνώμη της σε έναν από τους πιο ισχυρούς παραγωγούς της MGM, τον Έρβιν Θάλμπεργκ. Δεν είχε φανταστεί ότι ο Θάλμπεργκ θα το θεωρούσε ασέβεια και θράσος και ότι ήταν εκδικητικός εκ φύσεως. Έτσι, την έβαλε να παίξει σε ένα γουέστερν, ξέροντας ότι ήταν το τελευταίο πράγμα που ήθελε και ότι μια τέτοια μοίρα αποτελούσε αδιέξοδο για πολλούς ηθοποιούς.
Η Τζόαν είχε μάθει το μάθημά της και αποφάσισε να αποδεχτεί τη μοίρα της. Έκανε την ανάγκη φιλοτιμία και αγάπησε αυτό το είδος. Έγινε δεινή ιππεύτρια. Διάβασε βιβλία για την Άγρια Δύση και γοητεύτηκε από τη λαογραφία της. Αν αυτός ήταν ο μόνος τρόπος να προχωρήσει, θα γινόταν η καλύτερη πρωταγωνίστρια γουέστερν. Αν μη τι άλλο, θα εμπλούτιζε τις υποκριτικές της ικανότητες. Αυτή η στάση έγινε ισόβιος οδηγός της στη δουλειά της και απέναντι στις προκλήσεις που αντιμετώπιζε μια ηθοποιός στο Χόλιγουντ, όπου η καριέρα ενός σταρ ήταν γενικά βραχύβια. Κάθε αποτυχία ήταν μια ευκαιρία να ωριμάσει και να αναπτυχθεί.
Το 1946 ο εικοσάχρονος Μάλκολμ Λιτλ (αργότερα γνωστός ως Malcolm X) άρχισε να εκτίει ποινή φυλάκισης οχτώ έως δέκα ετών για διάρρηξη. Η επίδραση της φυλακής κατά κανόνα είναι να κάνει τον παραβάτη ακόμα χειρότερο εγκληματία και να περιορίζει την ήδη στενή του άποψη για τον κόσμο. Αντ’ αυτού, ο Μάλκολμ αποφάσισε να επανεκτιμήσει τη ζωή του. Άρχισε να περνάει ώρες στη βιβλιοθήκη της φυλακής και ερωτεύτηκε τα βιβλία και τη μάθηση.
Όπως το έβλεπε τώρα, η φυλακή τού πρόσφερε την καλύτερη δυνατότητα να αλλάξει τον εαυτό του και τη στάση του απέναντι στη ζωή. Με τόσο πολύ χρόνο στη διάθεσή του, θα κατάφερνε να σπουδάσει και να πάρει πτυχίο. Θα μπορούσε να καλλιεργήσει την πειθαρχία που πάντα του έλειπε. Θα μπορούσε να εξασκηθεί και να γίνει δεινός ρήτορας. Αποδέχτηκε την εμπειρία χωρίς πικρία και αναδύθηκε από αυτή πιο δυνατός από ποτέ. Από τη στιγμή της αποφυλάκισής του κι έπειτα, έβλεπε κάθε δυσκολία, μεγάλη ή μικρή, ως δοκιμασία που τον βοηθούσε να σκληραγωγηθεί ακόμα περισσότερο.
Παρόλο που οι αντιξοότητες και ο πόνος είναι κατά κανόνα έξω από τον έλεγχό σας, έχετε τη δύναμη να αποφασίσετε ποια θα είναι η αντίδρασή σας και άρα ποια θα είναι η μοίρα σας στη συνέχεια.
Πώς να βλέπετε τον εαυτό σας: Καθώς μεγαλώνουμε, έχουμε την τάση να βάζουμε όρια στο πόσο μπορούμε να προχωρήσουμε στη ζωή. Με τα χρόνια εσωτερικεύουμε τις επικρίσεις και τις αμφιβολίες των άλλων. Αποδεχόμενοι αυτά που πιστεύουμε ότι είναι τα όρια της νοημοσύνης και των δημιουργικών μας δυνάμεων, δημιουργούμε μια αυτοεκπληρούμενη δυναμική. Γίνονται τα όριά μας. Δεν χρειάζεται να είστε τόσο ταπεινοί και διακριτικοί σ’ αυτόν τον κόσμο. Αυτή η ταπεινοφροσύνη δεν είναι αρετή, αλλά μάλλον μια αξία που εκθειάζουν οι άλλοι για να σας κρατήσουν κάτω. Ό,τι κι αν κάνετε τώρα, στην πραγματικότητα είστε ικανοί για πολύ περισσότερα, και με αυτή τη σκέψη κατά νου θα είστε σε θέση να δημιουργήσετε μια πολύ διαφορετική δυναμική.
Στην αρχαιότητα, πολλοί μεγάλοι ηγέτες, όπως ο Μέγας Αλέξανδρος και ο Ιούλιος Καίσαρας, ένιωθαν ότι κατάγονταν από θεούς και ότι ήταν κι αυτοί ημίθεοι. Αυτή η αυτοπεποίθηση μεταφραζόταν σε υψηλά επίπεδα αυτοπεποίθησης που οι άλλοι τροφοδοτούσαν και αποδέχονταν. Έγινε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Δεν χρειάζεται να επιδοθείτε σε τέτοιες μεγαλεπίβολες σκέψεις, αλλά το να αισθάνεστε ότι προορίζεστε για κάτι σπουδαίο ή σημαντικό θα σας δώσει δύναμη και ανθεκτικότητα όταν οι άλλοι σας αντιτίθενται ή σας αντιστέκονται. Δεν θα εσωτερικοποιείτε τις αμφιβολίες που προκύπτουν από τέτοιες στιγμές. Θα έχετε επιχειρηματικό πνεύμα. Θα δοκιμάζετε συνεχώς νέα πράγματα, ακόμα και παίρνοντας ρίσκα, με αυτοπεποίθηση και εμπιστοσύνη στην ικανότητά σας να ανασυντάσσεστε μετά τις αποτυχίες και θα αισθάνεστε ότι ο προορισμός σας είναι να πετύχετε.
Όταν ο Τσέχοφ είχε την επιφοίτηση σχετικά με την απόλυτη ελευθερία που μπορούσε να κερδίσει, βίωσε αυτό που ο Αμερικανός ψυχολόγος Αβραάμ Μάσλοου ονόμασε «εμπειρία κορύφωσης». Αυτές είναι στιγμές κατά τις οποίες απομακρύνεστε από την καθημερινότητα και αισθάνεστε ότι υπάρχει κάτι μεγαλύτερο και πιο υπέροχο στη ζωή, που σας λείπει. Στην περίπτωση του Τσέχοφ, προκλήθηκε από μια κρίση, από μοναξιά, και οδήγησε στην αίσθηση της απόλυτης αποδοχής των ανθρώπων και του κόσμου που τον περιέβαλλε. Αυτές οι στιγμές μπορεί να προκύψουν αν αφήσετε τον εαυτό σας να προχωρήσει πέρα από τα όρια που θεωρούσατε ότι έχετε. Από την υπερνίκηση μεγάλων εμποδίων, από την αναρρίχηση σ’ ένα βουνό, από ένα ταξίδι σε μια χώρα με πολύ διαφορετική κουλτούρα ή από τη βαθιά επικοινωνία που γεννά κάθε μορφή αγάπης. Θέλετε να αναζητήσετε σκόπιμα τέτοιες στιγμές, να τις ενθαρρύνετε αν μπορείτε. Έχουν ως αποτέλεσμα, όπως στην περίπτωση του Τσέχοφ, να αλλάξουν τη στάση σας για πάντα. Επεκτείνουν την αντίληψή σας για τις δυνατότητές σας και για την ίδια τη ζωή και θα επιστρέφετε πάντα νοερά σ’ αυτές για να αντλήσετε έμπνευση.
Σε γενικές γραμμές, αυτός ο τρόπος να βλέπετε τον εαυτό σας έρχεται σε αντίθεση με τη χαλαρή, ειρωνική στάση που υιοθετεί ο περισσότερος κόσμος στη μεταμοντέρνα εποχή μας: ποτέ υπερβολικά φιλόδοξοι, ποτέ υπερβολικά θετικοί για τα πράγματα ή τη ζωή, πάντα με μια επίφαση αδιαφορίας και ταπεινοφροσύνης. Τέτοιοι τύποι βλέπουν τη θετική, εξωστρεφή στάση ως αφελή, υπεραισιόδοξη και απλοϊκή. Στην πραγματικότητα, η αποστασιοποιημένη στάση τους είναι μια έξυπνη μεταμφίεση των μεγάλων τους φόβων: μήπως ρεζιλευτούν, μήπως αποτύχουν, μήπως δείξουν υπερβολικά πολύ συναίσθημα. Όπως συμβαίνει με όλες αυτές τις τάσεις, η χαλαρή στάση τελικά θα εξαφανιστεί κι αυτή ως ένα κατάλοιπο των αρχών του εικοστού πρώτου αιώνα. Πηγαίνοντας προς την αντίθετη κατεύθυνση, είστε πολύ πιο προοδευτικοί.
Πώς να βλέπετε την ενέργεια και την υγεία σας: Παρόλο που όλοι είμαστε θνητοί και ευάλωτοι σε ασθένειες πέρα από τον έλεγχό μας, πρέπει να αναγνωρίσουμε τον ρόλο που παίζει η θέληση στην υγεία μας. Όλοι το έχουμε αισθανθεί σε κάποιο βαθμό. Όταν ερωτευόμαστε ή νιώθουμε ενθουσιασμένοι με τη δουλειά μας, ξαφνικά έχουμε περισσότερη ενέργεια και αναρρώνουμε γρήγορα από μια ασθένεια. Όταν νιώθουμε κατάθλιψη ή έχουμε υψηλά επίπεδα στρες, γινόμαστε επιρρεπείς σε κάθε είδους παθήσεις. Η στάση μας παίζει τεράστιο ρόλο στην υγεία μας, έναν ρόλο που η επιστήμη έχει αρχίσει να ερευνά και θα εξετάσει σε βάθος τις επόμενες δεκαετίες. Σε γενικές γραμμές, δεν διατρέχετε κανένα κίνδυνο αν ωθήσετε τον εαυτό σας να υπερβεί αυτά που νομίζετε ότι είναι τα φυσικά σας όρια, νιώθοντας ενθουσιασμό και αποδεχόμενοι τις προκλήσεις που σας θέτει ένα σχέδιο ή ένα εγχείρημα. Οι άνθρωποι γερνούν, και μάλιστα πρόωρα, με το να θεωρούν δεδομένο ότι υπάρχουν φυσικά όρια σε αυτό που μπορούν να κάνουν. Κι έτσι, δημιουργούν έναν αυτοτροφοδοτούμενο φαύλο κύκλο. Όσοι καλογερνούν συνεχίζουν να ασκούνται σωματικά, απλά προσαρμόζοντας ελαφρά τη δραστηριότητά τους. Υπάρχουν μέσα σας πηγές ενέργειας και υγείας που δεν έχετε αξιοποιήσει ακόμη.
Πώς να βλέπετε τους άλλους ανθρώπους: Πρώτα πρέπει να προσπαθήσετε να απαλλαγείτε από τη φυσική τάση να παίρνετε όσα κάνουν ή λένε οι άλλοι ως κάτι που σας αφορά προσωπικά, ειδικά εάν αυτά που λένε ή κάνουν είναι δυσάρεστα. Ακόμα και όταν σας επικρίνουν ή ενεργούν σε βάρος των συμφερόντων σας, τις περισσότερες φορές είναι μια αντίδραση που προέρχεται από κάποιο βαθύ τραύμα του παρελθόντος που αναβιώνει. Γίνεστε ο βολικός στόχος των απογοητεύσεων και της δυσαρέσκειας που συσσωρεύονται μέσα τους με τα χρόνια. Προβάλλουν τα δικά τους αρνητικά συναισθήματα σ’ εσάς. Εάν μπορείτε να βλέπετε τους ανθρώπους με αυτόν τον τρόπο, θα είναι ευκολότερο να μην αντιδράτε και να αναστατώνεστε, ούτε να εμπλέκεστε σε ασήμαντες διαμάχες. Αν το άλλο άτομο είναι πραγματικά κακόβουλο, με το να μην αφήσετε το συναίσθημα να σας παρασύρει θα έχετε την απαιτούμενη πνευματική διαύγεια για να σχεδιάσετε την αντεπίθεσή σας. Και μ’ αυτόν τον τρόπο θα έχετε απαλλάξει τον εαυτό σας από το να συσσωρεύει πληγές και συναισθήματα πικρίας.
Δείτε τους ανθρώπους ως φυσικά γεγονότα. Βγαίνουν σε μεγάλη ποικιλία, όπως τα λουλούδια ή οι πέτρες. Υπάρχουν ανόητοι και άγιοι και κοινωνιοπαθείς και εγωμανείς και ευγενείς αγωνιστές. Υπάρχουν ευαίσθητοι και αναίσθητοι.
Όλοι παίζουν ρόλο στην κοινωνική μας οικολογία. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να προσπαθούμε να αλλάξουμε την επιβλαβή συμπεριφορά των ανθρώπων που είναι κοντά μας ή στη σφαίρα επιρροής μας. Όμως δεν μπορούμε να επανασχεδιάσουμε την ανθρώπινη φύση, και ακόμα κι αν κατά κάποιον τρόπο τα καταφέρναμε, το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι πολύ χειρότερο. Πρέπει να αποδεχτείτε την ποικιλομορφία και το γεγονός ότι οι άνθρωποι είναι αυτό που είναι. Το ότι είναι διαφορετικοί από εσάς δεν πρέπει να θεωρηθεί πρόκληση για το εγώ ή την αυτοεκτίμησή σας, αλλά κάτι που αποδέχεστε και ενστερνίζεστε.
*Το απόσπασμα είναι από το νέο βιβλίο του Robert Greene «Οι νόμοι της ανθρώπινης φύσης».
Δείτε επίσης: Πώς να «διαβάσετε» τον χαρακτήρα του ανθρώπου που έχετε απέναντί σας
Photo cover:pixabay.com/Engin Akyurt
