Οι Σπαρτιάτισσες είναι οι γυναίκες που έχουν υμνηθεί περισσότερο απ΄ όλες τις Ελληνίδες από την αρχαιότητα ως σήμερα. Στην κοινωνία της αρχαίας Σπάρτης οι γυναίκες κατείχαν μία ιδιαίτερη θέση, υψηλότερη από ό,τι στην Αθήνα.
Βασικά σε καμία Ελληνική πόλη στην αρχαία Ελλάδα οι γυναίκες δεν απολάμβαναν την ίδια ελευθερία και κοινωνική θέση όπως οι Σπαρτιάτισσες. Μόνο στη Σπάρτη οι γυναίκες διέθεταν οικονομική δύναμη και επιρροή. Είχαν άποψη και δεν φοβόντουσαν να εκφράσουν την γνώμη τους.
Οι γυναίκες στη Σπάρτη μπορούσαν να κυκλοφορούν ελεύθερα χωρίς να καλύπτουν το πρόσωπο τους. Οι κοπέλες παντρεύονταν συνήθως στα 20. Προορισμός της γυναίκας ήταν να φέρει στον κόσμο γενναίους στρατιώτες. Οι Σπαρτιάτισσες ξεχώρισαν για την τόλμη, το ήθος και την προσωπικότητα τους. Όταν η σύζυγος του βασιλέα Λεωνίδα ρωτήθηκε «γιατί μόνο εσείς, οι Λάκαινες, έχετε εξουσία πάνω στους άνδρες;»,, η Γοργώ απάντησε…..«επειδή είμαστε οι μόνες γυναίκες που γεννούν άνδρες».
Η ηρωίδα Σπαρτιάτισσα ωστόσο κατασυκοφαντήθηκε από τον Αριστοτέλη. Το κύρος, η ελευθερία και η μόρφωσή της θεώρησε ο Αριστοτέλης πως ευθύνονταν αποκλειστικά για την πτώση της Σπάρτης. «Έπειτα η ελευθεριότητα των γυναικών είναι βλαβερή και για το στόχο του πολιτεύματος και για την ευδαιμονία της πόλης», έγραψε ο φιλόσοφος στα «Πολιτικά» του. Η απαράμιλλη ανεξαρτησία της ήταν για τον Αριστοτέλη μόνο πηγή κινδύνων και συμφορών.
Γυμνασμένη, μορφωμένη, χειραφετημένη και δυναμική. Η Σπαρτιάτισσα ήταν ίση απέναντι στον Σπαρτιάτη σε όρους μόρφωσης και πνευματικής καλλιέργειας. Ήταν μια κοινωνία που τιμούσε τις γυναίκες της όσο και τους πιο ένδοξους πολεμιστές της.
Ο Σπαρτιάτης που πέθαινε ηρωικά στη μάχη είχε την ίδια θέση με τη Σπαρτιάτισσα που πέθαινε στη γέννα: τα ονόματά τους γράφονταν σε επιτύμβιες στήλες έξω από την πόλη. Ώστε όλοι να τους θυμούνται και να τους μνημονεύουν.
Η ελευθερία και κοινωνική υπόσταση των Σπαρτιατισσών άρχιζε από την γέννησή τους. Οι νόμοι της Σπάρτης απαιτούσαν τα θηλυκά βρέφη και παιδιά να έχουν την ίδια φροντίδα και ανατροφή, όπως τα αδέρφια τους – σε αντίθεση με άλλες Ελληνικές πόλεις, όπου τα κορίτσια είχαν περισσότερες πιθανότητες να «απορριφθούν» κατά τη γέννηση, καθότι τρεφόντουσαν με λιγότερο θρεπτικές τροφές από τους αδελφούς τους και δεν τους επιτρεπόταν να ασκηθούν.
Τα κορίτσια ασχολούνταν με τον αθλητισμό και ελάμβαναν δημόσια εκπαίδευση εν αντιθέσει με άλλες πόλεις. Ο Νο 1 ρόλος της ήταν να δημιουργήσει την επόμενη γενιά πολιτών. Και γι’ αυτό δεν έπρεπε να είναι μόνο σωματικά υγιής, αλλά και νοητικά.
Η ανατροφή τους στην παιδική τους ηλικία δεν ήταν τόσο σκληρή όσο των αγοριών. Ζούσαν περισσότερο στο σπίτι, και λαμβάνονταν μέτρα για να εξασφαλίσουν ότι σωματικά ήταν κατάλληλες για να γεννούν παιδιά. Οι γυναίκες δεν μπορούσαν να γίνουν στρατιώτες, η κύρια αποστολή που τους απέδωσε ο Λυκούργος ήταν να γεννούν αγόρια που θα ήταν οι στρατιώτες της επόμενης γενιάς.
Σύμφωνα με τους νόμους του Λυκούργου τα κορίτσια έπρεπε να ασκούν το σώμα τους. Τα κορίτσια εξασκούνταν στο τρέξιμο, στην πάλη, στο ρίξιμο του δίσκου και του ακοντίου, και επίσης για θρησκευτικές τελετές για πομπές, όρχηση και τραγούδι στα οποία τα κορίτσια συμμετείχαν γυμνά. Οι Σπαρτιάτισσες θεωρούνταν πιο δυνατές από τις Αθηναίες.
Στην Σπάρτη θεωρούσαν ότι η γυναίκα έπρεπε να είναι τελείως αναπτυγμένη σωματικά για να μπορεί να παντρευτεί. Ο πατέρας έδινε την κόρη του σ’ έναν σύζυγο, ο γάμος ήταν μια διευθέτηση που γινόταν με συμφωνία ανάμεσα στον πατέρα, στο γαμπρό, στην οποία η ίδια η γυναίκα δεν ήταν απαραίτητο να έχει γνώμη.
Η γυναίκα έπρεπε να παντρευτεί όταν έφτανε στην κατάλληλη ηλικία για να γεννήσει παιδιά ενώ ο άνδρας δεν είχε περιορισμό στην ηλικία που έπρεπε να παντρευτεί. Ο Πλούταρχος ισχυριζόταν ότι οι Σπαρτιάτες συνήθιζαν να παντρεύονται όχι μικρά κορίτσια ή ανώριμες για γάμο γυναίκες, αλλά στον ανθό της νιότης τους και
ώριμες. Σε άλλες περιοχές της Ελλάδας οι γυναίκες παντρεύονταν σε πολύ μικρή ηλικία, σε άλλες περιοχές σε ηλικία δεκατεσσάρων ετών και σε άλλες περιοχές στην ηλικία των δώδεκα ετών.
Οι Σπαρτιάτισσες φημίζονταν για το δυναμισμό, την ισχύ και την ελευθερία τους. Ο ρόλος της γυναίκας στην Σπάρτη ήταν ενεργητικός καθώς ήταν απαλλαγμένες από τις οικιακές ασχολίες (αργαλειός, φροντίδα παιδιών, μαγειρική) τις οποίες τις είχαν αναθέσει στους είλωτες. Ανατρέφονταν και εκπαιδεύονταν όπως και τα αγόρια, δηλαδή η εκπαίδευση περιελάμβανε κυρίως σωματική άσκηση και στοιχειώδη μόρφωση.
Οι ιστορικοί αποδίδουν τους πρωτόγνωρους βαθμούς ελευθερίας που απολάμβανε στο γεγονός ότι όλες τις δουλειές στη Σπάρτη τις έκαναν οι είλωτες. Εκεί δηλαδή που στις άλλες πόλεις κάποιος έπρεπε να υφάνει, η Σπαρτιάτισσα ήταν απαλλαγμένη από τέτοια καθήκοντα. Το μόνο της μέλημα, όπως και του Σπαρτιάτη, ήταν να υπηρετούν το κράτος.
Ο άντρας το υπηρετούσε όταν γινόταν καλός στρατιώτης. Η γυναίκα όσο παρέμενε σωματικά ρωμαλέα και απέδιδε υγιείς απογόνους. Ο ατομικισμός υποτασσόταν στο συλλογικό καλό και εδώ ακριβώς βλέπουν πολλοί μελετητές τη βάση για την απαράμιλλη ελευθερία και ισότητα που απολάμβανε η Σπαρτιάτισσα.
Σε καμία άλλη αρχαία Ελληνική πόλη οι γυναίκες ήταν τόσο καλά ενταγμένες στην κοινωνία. Είναι τελικά ένας από τους λόγους (ο βασικότερος) που η Σπάρτη μεγαλούργησε, μονοπώλησε την κυριαρχία στην αρχαία Ελλάδα και θεωρείται διαχρονικά η πόλη των ανδρείων.
Μόνο στη στρατιωτική αγωγή δεν έπαιρνε μέρος, καθώς ήταν υποχρεωτική μόνο για τα νεαρά αγόρια. Όσο εκείνα ήταν όμως στις παλαίστρες και τα γυμνάσια, τα κορίτσια λάμβαναν επίσημη εκπαίδευση. Ο Ιάμβλιχος παραδέχεται πως «οι Σπαρτιάτισσες ήταν ίσως πολύ μορφωμένες».
Οι Λακεδαιμόνιοι θεωρούσαν ότι ο Σπαρτιάτης ανήκει στην Πολιτεία, η οποία και είναι υπεύθυνη για την διαπεδαγώγηση και την εκπαίδευσή του. Τα αγόρια γεννιόντουσαν με σκοπό να γίνουν καλοί και χρήσιμοι στρατιώτες. Τα κορίτσια να γεννήσουν μελλοντικά και να αναθρέψουν στο μέλλον γερούς άνδρες που θα
βοηθήσουν και θα πολεμήσουν για την πατρίδα τους.
Οι Σπαρτιάτισσες κινούνταν ελεύθερα μέσα στην πόλη και γυμνάζονταν σχεδόν όπως οι άνδρες. Θεωρούνταν οι πιο απελευθερωμένες γυναίκες της κλασσικής αρχαιότητας.
Ο νομοθέτης της Σπάρτης Λυκούργος επέβαλε στις γυναίκες να ασκούνται όχι γιατί ήθελε να τις εξισώσει με τους άνδρες και τις θεωρούσε και αυτές ελεύθερους ανθρώπους αλλά επειδή επιθυμούσε να τις οδηγήσει στο ίδιο επίπεδο με τους άνδρες δηλαδή να είναι ισχυρές σωματικώς για να γεννούν υγιή παιδιά που στο μέλλον θα
ήταν ικανοί υπερασπιστές της Σπάρτης. Οι γυναίκες μέχρι την ώρα του γάμου τους μπορούσαν να αθλούνται
δημόσια. Ύστερα αναλάμβαναν τα χρέη που είχαν όλες οι γυναίκες, την ανατροφή των παιδιών, τη φροντίδα του συζύγου. Αυτές οι γυναίκες δεν είχαν θηλυκότητα και δεν φημίζονταν για την τρυφερότητά τους
Η ελευθερία και κοινωνική υπόσταση των Σπαρτιατισσών άρχιζε από την γέννησή τους. Οι νόμοι της Σπάρτης απαιτούσαν τα θηλυκά βρέφη και παιδιά να έχουν την ίδια φροντίδα και ανατροφή, όπως τα αδέρφια τους – σε αντίθεση με άλλες Ελληνικές πόλεις, όπου τα κορίτσια είχαν περισσότερες πιθανότητες να «απορριφθούν» κατά τη γέννηση, καθότι τρεφόντουσαν με λιγότερο θρεπτικές τροφές από τους αδελφούς τους και δεν τους επιτρεπόταν να ασκηθούν.
Τα κορίτσια στην Σπάρτη δεν παντρευόντουσαν πολύ μεγαλύτερους άνδρες, πρακτική η οποία ήταν συνήθης σε άλλες Ελληνικές πόλεις. Εκτιμάται ότι οι περισσότερες γυναίκες Σπαρτιάτισσες ήταν μόνο τέσσερα έως πέντε έτη νεότερες από τους συζύγους τους.
Επειδή οι άρρενες πολίτες της Σπάρτης ήταν υποχρεωμένοι να αφιερώνουν τη ζωή τους στις στρατιωτικές και άλλες μορφές της δημόσιας υπηρεσίας, οι οικοδέσποινες της Σπάρτης φρόντιζαν τα κτήματα των συζύγων τους. Αυτό σήμαινε ότι οι Σπαρτιάτισσες έλεγχαν τον οικογενειακό πλούτο και στην πραγματικότητα, το σύνολο της αγροτικής οικονομίας (το εμπόριο και οι κατασκευές ήταν στην αρμοδιότητα των περίοικων).
Η εν λόγω οικονομική δύναμη είχε ως αποτέλεσμα την κοινωνική άνοδο των Σπαρτιατισσών. Αυτό καταδεικνύεται σαφώς από τις σύγχρονες περιγραφές σύμφωνα με τις οποίες είχαν «άποψη» (ακόμη και πολιτική). Ο Αριστοτέλης υποστήριζε ότι «οι Σπαρτιάτες διοικούνταν από τις συζύγους τους» και ανέφερε την ελευθερία των Σπαρτιατισσών ως έναν από τους δύο λόγους για τους οποίους το Σύνταγμα της Σπάρτης ήταν κατακριτέο.
Όταν η σύζυγος του βασιλέα Λεωνίδα ρωτήθηκε γιατί οι Σπαρτιάτισσες ήταν οι μόνες γυναίκες στην Ελλάδα που «κυβερνούν» τους συζύγους τους, η Γοργώ απάντησε…..«επειδή είμαστε οι μόνες γυναίκες που γεννούν άνδρες».
Ποτέ οι Σπαρτιάτισσες δεν φορούσαν ακριβά ενδύματα, ούτε κοσμήματα ούτε χρησιμοποιούσαν καλλυντικά. Ακόμη και όταν έχαναν ένα οικείο πρόσωπο δεν τους επιτρεπόταν να πενθήσουν παραπάνω από έντεκα ημέρες και αυτό γιατί ο υπερβολικός συναισθηματισμός δεν ήταν συμπαθής σ’ έναν πολεμικό λαό.
Όσο οι υπόλοιπες Ελληνίδες ήταν υποχρεωμένες να φορούν κορσέδες και στενές ζώνες, για να τονίζουν τη θηλυκότητά τους, ντυμένες μέσα σε περίτεχνα φορέματα που ύφαιναν οι ίδιες, οι Σπαρτιάτισσες κυκλοφορούσαν σχεδόν γυμνές.
Εκεί δηλαδή που για τον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο ήταν ταμπού να δείχνει η γυναίκα οποιοδήποτε σημείο της σιλουέτας της, η Σπαρτιάτισσα έριχνε απλώς πάνω της έναν κοντό χιτώνα. Αφήνοντας τα πόδια της εντελώς ακάλυπτα.
Ο Πλούταρχος παρατηρεί σχετικά (στον «Βίο του Λυκούργου»): «Η γύμνωση των παρθένων δεν είχε τίποτε το αισχρό, διότι υπήρχε ντροπή, αλλά έλειπε η ακολασία». Αντίστοιχα λίγα ενδύματα φορούσαν και οι άντρες εξάλλου και δεν έκανε σε κανέναν εντύπωση το γεγονός. Παρά μόνο στους έξω.
Η μάνα της Σπάρτης ήταν ντυμένη απλά χωρίς πολυτέλειες μ’ ένα κλειστό χιτώνα που δεν αναδείκνυε το γυμνασμένο κορμί της ενώ οι ανύπαντρες είχαν σκιστό χιτώνα για να αναδεικνύουν το κορμί τους. Ηταν διάσημες για την ομορφιά τους όπως πχ η ωραία Ελένη.
Ήταν αυστηρές πολύ προς τα τέκνα τους όπως και με τους συζύγους τους. Η Σπαρτιάτισσα ήταν ο πιο αυστηρός κριτής τους. Η προσήλωση τους στα ιδεώδη της Σπάρτης ήταν το ύψιστο αγαθό γι’ αυτές.
Οι Σπαρτιάτισσες μάνες έλεγαν στους γιους τους «Ή ταν ή επί τας» όταν έδιναν την ασπίδα για την μάχη λίγο πριν φύγουν και υπονοούσαν πως θα τους πρόσμεναν ή με αυτή την ασπίδα του νικητή, ή πάνω σ’ αυτή τραυματία ή ακόμη και νεκρό. Με αυτή την κίνηση θύμιζαν οι μάνες το χρέος προς την πόλη τους και προς τους νόμους της Σπάρτης έτσι λοιπόν έπρεπε να γυρίσουν στην πατρίδα τους ή με την ασπίδα του νικητή ή νεκροί πάνω σ’ αυτή.
Αυτή την ιστορική φράση την είχε πρωτοπεί η Γοργώ η γυναίκα του βασιλιά Λεωνίδα είχε ειπωθεί όταν αποχωριζόταν η Γοργώ τον άνδρα της το 480πΧ τότε που έφευγε ο Σπαρτιάτης Βασιλιάς με τους 300 πολεμιστές του για τις Θερμοπύλες.
Ήταν σκληρές ως μάνες όταν έφευγαν οι γιοι τους για τον πόλεμο. Ήθελαν να γυρίσουν νικητές από τον πόλεμο ή σκοτωμένοι πάνω στην ασπίδα τους αν έχαναν. Ήταν δυνατές και πολύ σκληρές. Ήθελαν γερούς και γενναίους πολεμιστές για την πόλη τους, ήταν πολύ αυστηρές και ήταν πολύ προσηλωμένες στα ιδεώδη της πόλης τους. Χαρακτηρίζονταν από εγκράτεια όταν έχαναν το παιδί τους και ήταν υπερήφανες. Ντρέπονταν όταν οι γιοι τους παρουσίαζαν δειλία και ήταν ανάξιοι των προσδοκιών τους.
Η Σπαρτιάτισσα ήταν το πραγματικό αφεντικό του σπιτικού και έτσι ακριβώς την ήθελε η κοινωνία. Ο άντρας περνούσε τη ζωή του στη σπαρτιατική αγωγή και τον πόλεμο και κάποιος έπρεπε να μένει πίσω να φροντίζει το νοικοκυριό. Αλλά και να κρατά τα ηνία των ειλώτων. Και αυτός ο κάποιος έπρεπε έτσι να είναι δυνατός. Η γυναίκα δηλαδή.
Η Σπαρτιάτισσα περνούσε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της χωρίς τον άντρα στο πλευρό της. Εκείνος, αν ήταν τυχερός και ζούσε ακόμα, θα ολοκλήρωνε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις κοντά στα 40 του. Ως τότε η γυναίκα είχε πολλά να σκεφτεί και να ασχοληθεί και έπρεπε να ήταν ιδιαιτέρως δυναμική για να διαχειριστεί την περιουσία, το σπιτικό της και τους δούλους της.
Τέλος οι Σπαρτιάτισσες μπορούσαν να κληρονομήσουν και να μεταφέρουν τον πλούτο. Οι Αθηναίες αντίθετα δεν ήταν ποτέ κληρονόμοι και όλα τα περιουσιακά στοιχεία περνούσαν στον επόμενο αρσενικό συγγενή. Η εν λόγω οικονομική δύναμη είχε ως αποτέλεσμα την κοινωνική άνοδο των Σπαρτιατισσών. Αυτό καταδεικνύεται σαφώς από τις σύγχρονες περιγραφές σύμφωνα με τις οποίες είχαν «άποψη» (ακόμη και πολιτική). Ο Αριστοτέλης υποστήριζε ότι «οι Σπαρτιάτες διοικούνταν από τις συζύγους τους» και ανέφερε την ελευθερία των Σπαρτιατισσών ως έναν από τους δύο λόγους για τους οποίους το Σύνταγμα της Σπάρτης ήταν κατακριτέο.
Η γυναίκα της Σπάρτης σήμερα είναι εξίσου δυναμική, όπως στην αρχαία Ελλάδα. Ο ρόλος της στην κοινωνία είναι ιδιαίτερα ενεργός αν κρίνει κανείς ότι στην τοπική αυτοδιοίκηση υπάρχουν 4 γυναίκες από τους 12 εκλεγμένους, όπου οι 2 εξ αυτών είναι γυναίκες αντιδήμαρχοι. Τα γόνιδια της μαχήτριας Σπαρτιάσσας καλά κρατούν στο πέρασμα των χρόνων και κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι πρόκειται για γυναίκες που δεν το βάζουν εύκολα κάτω και είναι αγωνίστριες της ζωής.
