Σαν σήμερα το 1994, 28 χρόνια πριν, φεύγει από τη ζωή η Μελίνα Μερκούρη, σπουδαία Ελληνίδα ηθοποιός και πολιτικός με αντιδικτατορική δράση. Καταγόταν από φημισμένη οικογένεια πολιτικών. Ηθοποιός, βραβευμένη με πλήθος διεθνών βραβείων και παγκόσμιας ακτινοβολίας προσωπικότητα, διετέλεσε υπουργός Πολιτισμού – η μακροβιότερη στην Ελλάδα – τα έτη 1981-89 και 1993-94, σε όλες τις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ.
Μία γυναίκα με έντονη προσωπικότητα, που έχει αφήσει ανεξίτηλη την σφραγίδα της. Ένας αυθεντικός χαρακτήρας με ισχυρή άποψη σε όλους τους τομείς. Από την πολιτική, τον αγώνα της για την επιστροφή των μαρμάρων στην Ελλάδα, την ηθοποιία σε διεθνή επίπεδο, την προβολή της Ελλάδας στο εξωτερικό. Υπήρξε μεγάλη φεμινίστρια.
Μίλαγε και έκανε παρέα από μεγάλους πολιτικούς του παγκοσμίου στερεώματος, αστέρες του Hollywood, μέχρι τον απλό καθημερινό πολίτη του καφενείου και της λαϊκής. Λάτρης της τέχνης και της υποκριτικής, μια ολόκληρη ιστορία…
Το μικρόβιο της πολιτικής, που είχε από την οικογένειά της, της έδωσε το αξίωμα της Υπουργού Πολιτισμού με μεγάλο και αξιόλογο έργο. Να σημειώσουμε ότι ακόμη και σήμερα κατέχει τον τίτλο της μακροβιότερης Υπουργού Πολιτισμού. Ήταν πολύ πρακτική και δούλευε με πάθος και όραμα. Πέτυχε την διεθνοποίηση του αιτήματος της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα, καθιέρωσε την “Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης” καθώς και το ΔΗΠΕΘΕ. Η δικαίωσή της είναι ότι μέχρι και σήμερα, υφίστανται όλα όσα οραματίστηκε και κατάφερε να υλοποιήσει. Η αυτοβιογραφία της “Γεννήθηκα Ελληνίδα” αναφέρει αυτά και πολλά ακόμα και συζητήθηκε πολύ.
Είχε τελειώσει τη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου με συμμαθητές που εξελίχθηκαν σε θεμέλια της υποκριτικής, όπως η Δέσπω Διαμαντίδου, Αλέκα Παϊζη, Ανδρέα Φιλιππίδη, Αλέξη Δαμιανό, κ.α. Είχε παίξει σε πολλές θεατρικές παραστάσεις και κινηματογραφικά έργα.
Λένε ότι είχε εκπληκτική ερμηνεία στον ρόλο της Μπλανς στο “Λεωφορείον ο Πόθος” στο θέατρο τέχνης του Κάρουλου Κουν. Ο Δημήτρης Ροντήρης (που ήταν σε όλους γνωστό ότι δεν είχε και τις καλύτερες σχέσεις με το θέατρο Κουν) την επαίνεσε για την ερμηνεία της. Έχει μείνει αξέχαστο το “Χάρτινο το Φεγγαράκι” του Μάνου Χατζιδάκι.
Είχε κερδίσει το το έπαθλο «Μαρίκα Κοτοπούλη», ένα θεατρικό βραβείο για τις νέες ανερχόμενες ηθοποιούς. Είναι γνωστό ότι έπαιξε και γαλλικό θέατρο, την αποκαλούσαν «Ελληνο-Παρισινη πρωταγωνιστρια». Έπαιξε στο Μπρόντγουέι στην Αμερική με προπωλημένα εισιτήρια με συμπρωταγωνιστή το Νίκο Κούρκουλο σε θεατρική διασκευή του “Ποτέ την Κυριακή”. Ο μεγάλος εμπορικός θρίαμβος την έκανε εξώφυλλο στο Life.
Το ρεπερτόριο που έπαιξε στο θέατρο είναι μεγάλο, με πολύ σπουδαίες επιτυχίες.
Είχε πολύ σημαντική καριέρα τόσο στο διεθνή όσο και στον Ελληνικό κινηματογράφο. Ήταν και υποψήφια για Όσκαρ με την ταινία “Ποτέ την Κυριακή”, το έχασε από την Ελίζαμπεθ Τέιλορ. Κέρδισε όμως το βραβείο καλύτερης ερμηνείας από τους κριτικούς του Κλίβελαντ.
Στο ελληνικό ευρύ κοινό έχει χαραχτεί στη μνήμη του, με τη γνωστή κινηματογραφική ταινία “Στέλλα”, μία ταινία σταθμός στην καριέρα της.
Ταινίες σταθμοί στην καριέρα της Ποτέ την Κυριακή, Τοπ Καπί, Φαίδρα, Celui qui doit mourir, A Man Could Get Killed, Υπόσχεση την αυγή, Δοκιμή, Κραυγή Γυναικών.
Το 1966, μετά από μία πολυτάραχη ζωή, παντρεύτηκε τον Ζυλ Ντασέν στο δημαρχείο της Λωζάνης. Έμειναν μαζί μέχρι το τέλος.
Είχε πει:
- “Αν με ρωτήσετε εάν θα ζω όταν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα επιστρέψουν στην Ελλάδα, σας λέω πως ναι, θα ζω. Αλλά κι αν ακόμη δεν ζω πια, θα ξαναγεννηθώ”.
- “Έζησα και μίλησα όπως ήθελα! Χωρίς να υπολογίσω τίποτα και κανέναν! Με όποιο κόστος!”
- “Η Ελλάδα πρέπει να πρωταγωνιστεί για τον πολιτισμό. Η Ελλάδα, αυτό είναι η κληρονομιά της, αυτό είναι η περιουσία της και αν το χάσουμε αυτό δεν είμαστε κανείς”.
- “Δεν προσποιήθηκα! Η προσποίηση για μένα είναι κάτι χυδαίο. Απλά και μόνο έζησα όπως ήθελα. Χωρίς να υπολογίσω τίποτα και κανέναν”.
- “Ενόχλησα πολύ, επειδή έκανα πράγματα που ήταν επανάσταση στο κατεστημένο. Δεν ήμουν ποτέ καθωσπρέπει.”
- “Η μεγαλύτερη μου έγνοια είναι ότι πεθαίνουμε όταν μας λησμονούν. Είναι κάτι που απεχθάνομαι…να μας λησμονούν”.
- “Το να γυρίσεις μια ταινία για μια κοπέλα σαν τη Στέλλα σήμαινε να εκτεθείς σε μεγάλη οργή. Η Στέλλα ήταν αποστάτης”
- “Και ζήλεψα πολύ και ερωτεύτηκα πολύ και με ερωτεύτηκαν πάρα πολύ και θύμωσα πάρα πολύ και παίδεψα και με παιδέψανε πάρα πολύ και εκδικήθηκα και μ’εκδικηθήκανε πολύ.”
- “Στην Ελλάδα δεν μπορείς να κρύβεσαι στο σπίτι σου και να ζεις με τα φαντάσματά σου. Βγαίνεις έξω. Συναντάς τον άλλο. Αναμετριέσαι μαζί του. Τον αγαπάς ή τον απεχθάνεσαι. Τον αγκαλιάζεις ή τον διώχνεις. Μιλάς ανοιχτά για σένα. Χαίρεσαι να δείχνεις ποιος είσαι.”
Μία γυναίκα σύμβολο που στιγμάτισε με τα λόγια, τις πράξεις και την παρουσία της ολόκληρο τον κόσμο. Πάλεψε για την Ελλάδα και έζησε με μία και μόνο ανάγκη. Να δει τα Μάρμαρα του Παρθενώνα στην πατρίδα τους.
Αγωνίστηκε, πολεμήθηκε, αγαπήθηκε και αγάπησε. Έπαιξε, ερμήνευσε, έφτασε στην κορυφή. Οι κορυφές ήταν για την Μελίνα. Η φωνή της, το χαμόγελό της, τα μεγάλα της μάτια, η τεράστια αγκαλιά της.
Έκλαιγε κάθε φορά που άκουγε την Edith Piah στο τελευταίο της κοντσέρτο, γελούσαν τα μάτια της όταν ήταν δίπλα στον Τζούλη της, τρελαινόταν όταν άκουγε να αποκαλούν την κληρονομιά της χώρας της ”Ελγίνεια μάρμαρα”. “Δεν υπάρχουν Ελγίνεια! Τι θα πει Ελγίνεια; Υπάρχει ο Δαυίδ του Μιχαήλ Αγγέλου, Ο Μυστικός Δείπνος του Ντα Βίντσι, Ο Ερμής του Πραξιτέλη, Οι Ψαράδες του Τέρνερ, Η Καπέλα Σιξτίνα… Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα! Υπάρχουν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα!”. Έλεγε.
Πολιτική πορεία
Κατά τη διάρκεια της επταετίας (1967-1974) πολέμησε σφοδρά τη Χούντα, χρησιμοποιώντας τη φήμη και τη λάμψη που είχε αποκτήσει, με συνέπεια να της αφαιρεθεί η ελληνική υπηκοότητα. Έδωσε αρκετές συναυλίες και διοργάνωσε αρκετά μεγάλο αριθμό πορειών αντιδικτατορικού χαρακτήρα. Επεδίωξε και συναντήθηκε με πολιτικούς αλλά και με πνευματικές προσωπικότητες παγκοσμίου κύρους, με σκοπό να τους ευαισθητοποιήσει ενάντια στη χούντα. Κατά τη διάρκεια των αγώνων της έγιναν εναντίον της απόπειρες δολοφονίας.
Στην Ελλάδα το Δικτατορικό καθεστώς των συνταγματαρχών οργανώθηκε ώστε να την αντιμετωπίσει με κάθε τρόπο. Στον φάκελο της, ο οποίος δημοσιεύτηκε πρόσφατα, μεταξύ άλλων έγραφαν: «Να συγκεντρωθεί ό,τι έχει λεχθεί περί Μερκούρη από τους κομμουνιστάς και ιδίως από το ΚΚΕ και το οποίον να καταδεικνύη ότι η δράσις της εξυπηρετεί τις επιδιώξεις του κομμουνισμού εν Ελλάδι. Το ανωτέρω υλικόν θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί εις πάσαν ευκαιρίαν διά να καλλιεργηθεί εις το εξωτερικόν η πεποίθησις ότι η εν λόγω ηθοποιός είναι κομμουνίστρια. Αλλά και ανεξαρτήτως της υπάρξεως ή μη του ανωτέρω υλικού επιβάλλεται να διοχετεύεται συνεχώς διά του ψιθύρου και διά δημοσιευμάτων ότι η Μερκούρη είναι κομμουνίστρια και εργάζεται όχι διά την Δημοκρατίαν αλλά διά τον κομμουνισμόν». Την ίδια εποχή, η λογοκρισία της Χούντας απαγόρευσε τους δίσκους και τις ταινίες της, ενώ της δήμευσαν όλη την περιουσία της.
Κατά τη διάρκεια των παραστάσεων του «Illya Darling» στις Η.Π.Α, η Μελίνα Μερκούρη ξεκίνησε να κάνει τις πρώτες δηλώσεις εναντίον της Χούντας, στην Αμερικανική τηλεόραση. Από εκείνη την περίοδο άρχισαν και οι απειλές κατά της ζωής της. Η αρχή έγινε με ένα τηλεφώνημα αγνώστου, ο οποίος ουρλιάζοντας την προειδοποίησε «Σκάσε σκύλα, για να μην σε κάνουμε εμείς να σκάσεις!». Ακολούθησαν και άλλα απειλητικά τηλεφωνήματα «Πόρνη! Κομμουνίστρια πόρνη! Οι συνταγματάρχες αναχαίτισαν την εισβολή πενήντα χιλιάδων κομμουνιστών στρατιωτών από την Γιουγκοσλαβία και τη Βουλγαρία. Νομίζεις πως θα δυσκολευτούν να σταματήσουν εσένα;» Παράλληλα δεχόταν εκατοντάδες γράμματα, μερικά από τα οποία ήταν γεμάτα μίσος και απειλές. Της έστελναν εικόνες σεξουαλικών βασανιστηρίων και διαστροφής.
Το FBI έχοντας πληροφορίες ότι επίκειται δολοφονική επίθεση εναντίον της, την ενημέρωσε λέγοντας της ότι, πρέπει να λάβει τα μέτρα της ώστε να προστατευτεί. Πράγματι, αστυνομικοί της Νέας Υόρκης άρχισαν να τη συνοδεύουν ακόμα και στο αυτοκίνητο. Μια μέρα, η Μελίνα ξεκίνησε με το αυτοκίνητο από το σπίτι της, για να πάει στο θέατρο. Ένα αυτοκίνητο φάνηκε να ακολουθεί το αυτοκίνητο στο οποίο βρισκόταν η Μελίνα, ώσπου άρχισε να το πλευρίζει. Μέσα στο αυτοκίνητο διακρίνονταν κάμποσοι άντρες. Όλοι μαζί άρχισαν να βρίζουν τη Μελίνα με χυδαίες εκφράσεις από το ανοιχτό παράθυρό τους. Η Μελίνα θέλησε εξαγριωμένη να τους απαντήσει με τον ίδιο τρόπο ανοίγοντας το παράθυρο της. Τότε αντίκρισε την κάννη ενός όπλου που την σημάδευε. Ο οδηγός τους όταν είδε ότι η Μελίνα συνοδευόταν από αστυνομικό, ο οποίος ήταν έτοιμος να αντιδράσει εναντίον τους, ανέπτυξε ταχύτητα και έφυγε.
Ήταν 7 Μαρτίου του 1969, όταν έγινε βομβιστική επίθεση στο θέατρο της Γένοβας, με σκοπό τη δολοφονία της. Η βόμβα ανακαλύφθηκε τυχαία, μετά από έλεγχο της σκηνής. Είχε τοποθετηθεί ακριβώς στο σημείο που θα μιλούσε η Μελίνα. Αμέσως κλήθηκε η πυροσβεστική και η αστυνομία της πόλης. Αφού την τοποθέτησαν στο προαύλιο του θεάτρου, η βόμβα εξερράγη ευτυχώς χωρίς θύματα. Μια άλλη απόπειρα επίθεσης εναντίον της έγινε στο Τορίνο. Η Μελίνα είχε ξεκινήσει την ομιλία της καταγγέλλοντας τη Χούντα. Μια φάλαγγα από εξαγριωμένους φασίστες ήταν έτοιμοι να της επιτεθούν. Εκείνη την στιγμή μπήκαν μπροστά μέλη του Κ.Κ. Ιταλίας, την περικύκλωσαν δημιουργώντας έτσι μια ανθρώπινη “ασπίδα” με σκοπό να την προστατέψουν, τραγουδώντας προς το μέρος τους, το γνωστό ιταλικό αντιστασιακό τραγούδι του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, Bella Ciao. Οι φασίστες όταν είδαν την αντίδραση τους, τράπηκαν σε φυγή.
Με την πτώση της χούντας επιστρέφει στην Ελλάδα όπου και εγκαθίστανται μόνιμα πλέον. Αρχικά δέχεται πρόταση από το ΚΚΕ, όμως τελικά συνεργαζόμενη με στελέχη της αντιστασιακής οργάνωσης Π.Α.Κ. και τον Ανδρέα Παπανδρέου ιδρύουν το Πανελλήνιον Σοσιαλιστικόν Κίνημα, αργότερα ΠΑ.ΣΟ.Κ.. Με πρόταση του Ανδρέα Παπανδρέου, που έχει αναλάβει την προεδρία του Κινήματος, θέτει υποψηφιότητα στην Εκλογική περιφέρεια Β΄ Πειραιώς το 1974 αλλά δεν καταφέρνει να εκλεγεί βουλευτής για λίγες ψήφους, πράγμα το οποίο επιτυγχάνει το 1977. Υπηρετεί, ανελλιπώς την Βουλή των Ελλήνων μέχρι το θάνατό της, τα τελευταία χρόνια ως βουλευτής Επικρατείας. Εκλέγεται, επίσης, συνεχώς στα ανώτατα καθοδηγητικά όργανα του ΠΑΣΟΚ, Κεντρική Επιτροπή και Εκτελεστικό Γραφείο.
Υπουργός Πολιτισμού
Διετέλεσε υπουργός Πολιτισμού κατά τα χρονικά διαστήματα 1981-1989 και 1993-1994, θέση η οποία της έδωσε το έναυσμα για να ξεκινήσει εκστρατεία για την επιστροφή των κλεμμένων μαρμάρων της Ακρόπολης από τον Λόρδο Έλγιν, τα οποία βρίσκονται στις προθήκες του Βρετανικού Μουσείου, να δημιουργήσει το θεσμό των δημοτικών περιφερειακών θεάτρων (γνωστά ως ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.) με σκοπό την πολιτιστική ανάπτυξη της ελληνικής περιφέρειας αλλά και τον θεσμό των πολιτιστικών πρωτευουσών της Ευρώπης, με πρώτη την Αθήνα το 1985. Έδωσε έμφαση στην αναστήλωση των μνημείων της Ακρόπολης, καθώς και στην ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Επίσης ανέθεσε τη μελέτη για την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας (ιστορικό κέντρο της Αθήνας) ώστε να δημιουργηθεί ένα αρχαιολογικό πάρκο. Ενώ ως υπουργός πολιτισμού, υποστήριξε θερμά το πρόγραμμα «Αιγαίο Αρχιπέλαγος» με σκοπό να προστατέψει το περιβάλλον και τον πολιτισμό του Αιγαίου αρχιπελάγους.
Το 1990 διεκδίκησε τη δημαρχία της Αθήνας, χωρίς όμως επιτυχία. Αντίπαλος της στις Δημοτικές εκλογές με την υποστήριξη της Νέας Δημοκρατίας, ήταν ο Αντώνης Τρίτσης, ο οποίος εκλέχθηκε Δήμαρχος της Αθήνας.
Στη δεύτερη θητεία της στο Υπουργείο Πολιτισμού δίνει μεγάλη σημασία στην εισαγωγή του Πολιτισμού και της Θεατρικής Αγωγής στα σχολεία από την πρώτη του δημοτικού, γνωστό ως το Πρόγραμμα «ΜΕΛΙΝΑ – Εκπαίδευση και Πολιτισμός». Ήταν ίσως το τελευταίο μεγάλο όραμα της που ήθελε να πραγματοποιήσει, με σκοπό να γαλουχήσει τα παιδιά με τον πολιτισμό και τις τέχνες. Πίστευε ακράδαντα πως με αυτό τον τρόπο θα δημιουργηθούν μελλοντικοί πολίτες με ουσιαστική παιδεία. «Αν επιτευχθεί η ευαισθητοποίηση του παιδιού στον πολιτισμό, θα δημιουργηθεί μια άλλη κοινωνία, μια άλλη νοοτροπία, μια άλλη πολιτική». Το πρόγραμμα αυτό, η Μελίνα το παρουσίασε λίγο πριν ταξιδέψει στις ΗΠΑ για λόγους υγείας και αποτέλεσε μια από τις μεγάλες της παρακαταθήκες στον πολιτισμό.
Το τέλος
Μετά από πολύχρονη αντιμετώπιση του καρκίνου, εξέπνευσε στο νοσοκομείο Memorial της Νέας Υόρκης, την Κυριακή 6 Μαρτίου του 1994.
Η σορός της, έφτασε στην Ελλάδα στις 8 Μαρτίου του 1994 και τέθηκε σε διήμερο λαϊκό προσκύνημα στο παρεκκλήσι της Μητρόπολης Αθηνών, ενώ ταυτόχρονα κηρύχθηκε τριήμερο εθνικό πένθος. Την Πέμπτη 10 Μαρτίου του 1994, ψάλλεται η νεκρώσιμος ακολουθία στον Καθεδρικό Ναό Αθηνών και αμέσως μετά, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι τη συνοδεύουν ως το Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών. Στην κηδεία της συγκεντρώθηκε ίσως ο περισσότερος κόσμος, μετά από την πάνδημη κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου κατά τη διάρκεια της δικτατορίας (Νοέμβρης του 1968). Ήταν η πρώτη Ελληνίδα που κηδεύτηκε με τιμές εν ενεργεία πρωθυπουργού. Ενταφιάστηκε σε οικογενειακό τάφο.
Ο θάνατός της προκάλεσε πρωτόγνωρες εκδηλώσεις συγκίνησης σε όλο τον κόσμο. Πολλοί πολιτικοί ηγέτες στέλνουν συλλυπητήρια μηνύματα στην οικογένειά της και στην Ελλάδα.
Την ώρα της κηδείας της, τα θέατρα και τα μαγαζιά στο Μπρόντγουεϊ παραμένουν κλειστά, ενώ σβήνουν τα φώτα για ένα λεπτό σε ένδειξη πένθους. Σύμφωνα με τους New York Times, αποτελεί πρακτική που συνηθίζεται για τους Αμερικανούς ηθοποιούς που πρωταγωνίστησαν στις θεατρικές σκηνές της Νέας Υόρκης. Η Μελίνα υπήρξε η μοναδική ξένη ηθοποιός που τιμήθηκε με αυτό τον τρόπο από το Μπρόντγουεϊ.
Επίσης έχει ιδρυθεί, σύμφωνα με επιθυμία της, από το σύζυγό της Ζυλ Ντασέν και με τη συμμετοχή προσωπικοτήτων παγκόσμιας ακτινοβολίας, όπως ο νομπελίστας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης, ο Γάλλος πολιτικός Ζακ Λανγκ κ.ά. το Πολιτιστικό Ίδρυμα Μελίνα Μερκούρη, το οποίο έχει ως στόχο την επιστροφή των γλυπτών του.
Δείτε επίσης
