Η ιστορία πίσω από την ιστορία

15 Δεκεμβρίου 1900. Νήσος Eilean Mòr. Το ατμόπλοιο Archtor ταξιδεύει από τη Φιλαδέλφεια με τελικό προορισμό το λιμάνι του Λιθ. Τα φώτα του φάρου στο νησί είναι σβηστά εν μέσω κακοκαιρίας. Τρεις μέρες μετά το Archtor φτάνει στο Λιθ. Το πλήρωμα αναφέρει στο Συμβούλιο του Βόρειου Φάρου το παράξενο αυτό περιστατικό. Στις 26 Δεκεμβρίου το Συμβούλιο στέλνει το βοηθητικό σκάφος Hesperus να ερευνήσει την αναφορά. Ο κυβερνήτης Jim Harvie ηχεί την κόρνα και ανάβει φωτοβολίδα για να ειδοποιήσει τους τρεις φαροφύλακες για την άφιξή του. Δεν υπάρχει καμία αντίδραση. Θορυβημένος από την περίεργη αυτή σιωπή, στέλνει τον φαροφύλακα Joseph Moore που θα αντικαθιστούσε έναν από τους τρεις άνδρες να πάει στον φάρο να ελέγξει τι ακριβώς συμβαίνει.

Κάπως έτσι ξεκινάει η ιστορία μιας αληθινής εξαφάνισης που έμελλε να εμπνεύσει την Emma Stonex να γράψει το πρώτο μυθιστόρημα που φέρει το πραγματικό της όνομα στο εξώφυλλο του με τίτλο Οι φαροφύλακες (μτφρ. Ιωάννα Ηλιάδη). Η συγγραφέας διάβασε για αυτήν την υπόθεση που παραμένει μυστήριο ακόμα και τώρα, 120 χρόνια μετά, πριν από οχτώ χρόνια στο περιοδικό Fortean Times. Οι συνθήκες της εξαφάνισης της κέντρισαν αμέσως το ενδιαφέρον και αποφάσισε να κάνει τη δική της έρευνα στη σχετική βιβλιογραφία, αλλά και να ταξιδέψει στο Devon και να μείνει σε μια πρώην κατοικία φαροφυλάκων προκειμένου να προσεγγίσει όσο το δυνατόν περισσότερο την ψυχολογία τόσο των πρωταγωνιστών της ιστορίας όσο και των οικογενειών τους. Εκεί, αποκομμένη ουσιαστικά από την κοινωνία και πιο κοντά στη θάλασσα από όσο είχε σκεφτεί ποτέ ότι θα μπορούσε να ζήσει, άρχισε να πλάθει στο μυαλό της τη βασική πλοκή. Αποφάσισε να τη μεταφέρει στη δεκαετία του 1970 και να δώσει τον λόγο στις συζύγους των αγνοούμενων ανδρών, καθώς από σεβασμό προς τα εναπομείναντα μέλη των οικογενειών τους δεν ήθελε να θολώσει τα όρια μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας. Όπως το φως του φάρου που δεν μένει σταθερό σε ένα σημείο αλλά μετακινείται διαρκώς, αποφάσισε κι εκείνη να μην είναι ο παντογνώστης αφηγητής αυτός που εξιστορεί τα γεγονότα αλλά η αφήγηση να αλλάζει πρόσωπο και η ιστορία να ξεδιπλώνεται και να φωτίζεται μέσα από τα μάτια των συζύγων των δικών της φαροφυλάκων που έμειναν πίσω με αναπάντητα ερωτηματικά.

Ας ξαναγυρίσουμε, όμως, στο 1900 για να προσπαθήσουμε να ανακαλύψουμε κι εμείς τι μπορεί να συνέβη εκείνη τη νύχτα της 15ης Δεκεμβρίου στο μικρό νησάκι του συμπλέγματος των Εξωτερικών Εβρίδων με το απόκοσμο όνομα Eilean Mòr. Όταν ο Joseph Moore αποβιβάστηκε και άρχισε να ανεβαίνει τα 160 σκαλοπάτια που οδηγούσαν στον σκοτεινό φάρο τα μόνα ζωντανά πλάσματα που είδε ήταν τρία πελώρια μαύρα πουλιά κουρνιασμένα στα βράχια που ορθώνονταν μπροστά του. Ο Moore ένιωσε ένα αλλόκοτο αίσθημα φόβου να τον κατακλύζει καθώς ανέβαινε υπό το βλέμμα των πουλιών που ήταν σαν να παρακολουθούν κάθε βήμα του. Ο θρύλος λέει ότι όταν έφτασε στον φάρο βρήκε την πόρτα ξεκλείδωτη, τα κρεβάτια ξέστρωτα, τα ρολόγια σταματημένα και μόνο μία νιτσεράδα κρεμασμένη στην είσοδο, ένδειξη ότι οι δύο από τους τρεις άντρες κάποια στιγμή είχαν βγει έξω. Το γεγονός όμως ότι ο τρίτος άνδρας δεν βρισκόταν μες στο σπίτι, σε αντίθεση με τη νιτσεράδα του, σήμαινε μάλλον ότι έφυγε βιαστικός. Και η βιαστική φυγή σε αυτές τις περιπτώσεις, συνήθως σήμαινε μόνο ένα πράγμα: ΚΙΝΔΥΝΟ. Ο Moore συνέχισε μάταια να ψάχνει στον φάρο μήπως βρει κάποιον από τους άντρες και καταλάβει τι έχει συμβεί. Όταν συνειδητοποίησε ότι στον φάρο δεν υπήρχε ψυχή επέστρεψε στο Hesperus όπου ενημέρωσε τον κυβερνήτη Harvey, ο οποίος στη συνέχεια διέταξε έρευνα στα γύρω νησιά για τους τρεις άντρες. Δεν βρέθηκαν ποτέ.

Ο κυβερνήτης έστειλε τηλεγράφημα στην ηπειρωτική χώρα το οποίο προωθήθηκε στα Κεντρικά Γραφεία του Συμβουλίου του Βόρειου Φάρου στο Εδιμβούργο. Το τηλεγράφημα έγραφε:
«Φριχτό δυστύχημα στα Φλάναν. Οι τρεις Φαροφύλακες, [James] Ducat, [Thomas] Marshall και ο αναπληρωματικός [William MacArthur] έχουν εξαφανιστεί από το νησί. Όταν φτάσαμε εκεί σήμερα το απόγευμα δεν υπήρχε σημείο ζωής.
Ρίξαμε φωτοβολίδα αλλά αφού δεν υπήρξε απόκριση κατεβάσαμε τον Moore που ανέβηκε στον Σταθμό αλλά δεν βρήκε τους Φαροφύλακες. Τα ρολόγια ήταν σταματημένα και υπήρχαν και άλλες ενδείξεις ότι το δυστύχημα πρέπει να συνέβη πριν μια εβδομάδα. Οι καημένοι μάλλον έπεσαν από τα βράχια ή πνίγηκαν στην προσπάθειά τους να ασφαλίσουν έναν γερανό ή κάτι τέτοιο.
Νύχτωσε και δεν μπορούσαμε να περιμένουμε άλλο εκεί μέχρι να ανακαλύψουμε τι απέγιναν. Άφησα τον Moore, τον MacDonald, τον Buoymaster και δύο Ναύτες στο νησί να κρατάνε αναμμένο τον φάρο ώσπου να στείλετε άλλους φαροφύλακες. Δεν θα επιστρέψω στο Oban μέχρι να έχω νέα σας. Έχω στείλει το ίδιο τηλεγράφημα στον Muirhead σε περίπτωση που απουσιάζετε. Θα μείνω στο τηλεγραφείο απόψε ώσπου να κλείσει, αν θέλετε να μου απαντήσετε».
Λίγες μέρες αργότερα ο Robert Muirhead, ο επικεφαλής του Συμβουλίου, που προσέλαβε και γνώριζε προσωπικά και τους τρεις άντρες αναχώρησε για το νησί για να ερευνήσει ο ίδιος την εξαφάνισή τους. Σύμφωνα με ορισμένες αναφορές, δεν βρήκε τίποτα περισσότερο από ό,τι είχε βρει και ο Moore, εκτός από ένα ημερολόγιο καιρού στο οποίο ο Thomas Marshall, ο δεύτερος βοηθός, έγραφε ότι στις 12 Δεκεμβρίου σημειώθηκαν «τόσο σφοδροί άνεμοι που όμοιούς τους δεν έχω δει είκοσι χρόνια τώρα». Σημείωνε επίσης ότι ο James Ducat, ο αρχιφαροφύλακας, δεν μιλούσε καθόλου και ο τρίτος βοηθός, ο William McArthur, είχε βάλει τα κλάματα. Το περίεργο σε όλα αυτά είναι ότι ο William McArthur ήταν θαλασσόλυκος και γνωστός καβγατζής. Είναι δυνατόν μια καταιγίδα να τον κάνει να βάλει τα κλάματα;
Στις 13 Δεκεμβρίου έγραφε ότι η καταιγίδα μαινόταν ακόμη και ότι και οι τρεις άντρες προσεύχονταν. Τρεις έμπειροι φαροφύλακες ασφαλείς στον φάρο θα ένιωθαν την ανάγκη να προσευχηθούν για να σταματήσει η κακοκαιρία; Το γεγονός ότι δεν είχαν αναφερθεί ισχυροί άνεμοι στην περιοχή εκείνες τις ημέρες περιπλέκει ακόμα περισσότερο τα πράγματα. Η τελευταία καταγραφή στο ημερολόγιο ήταν στις 15 Δεκεμβρίου. Μια φράση μόνο: «Η καταιγίδα σταμάτησε, η θάλασσα ήρεμη. Ο Θεός είναι πάνω από όλα.»
Η επιτόπια έρευνα στην αποβάθρα έφερε κι άλλα στοιχεία στο φως. Στα βράχια ήταν σκορπισμένα τα σχοινιά που κανονικά θα έπρεπε να βρίσκονται κλεισμένα σε ένα κιβώτιο κρεμασμένο από έναν γερανό 20 μέτρα πάνω από την αποβάθρα. Ίσως η κακοκαιρία να γκρέμισε τον γερανό και το κιβώτιο και οι φαροφύλακες να προσπαθούσαν να περισώσουν τα σχοινιά και τον εξοπλισμό όταν ένα κύμα ήρθε και τους παρέσυρε στην αφρισμένη θάλασσα. Αυτή ήταν η επικρατέστερη θεωρία και αυτή που ο Muirhead συμπεριέλαβε στην επίσημη αναφορά του. Αν όμως όντως έτσι έγιναν τα πράγματα γιατί δεν ξεβράστηκαν ποτέ τα πτώματά τους; Και γιατί οι κάτοικοι του κοντινού νησιού Isle of Lewis ανέφεραν ότι ο καιρός ήταν καλός και έβλεπαν καθαρά το Eilean Mòr; Σε περίπτωση τόσο ακραίων καιρικών φαινομένων το νησί δεν θα ήταν ορατό από το Isle of Lewis.
Οι αναφορές άλλων φαροφυλάκων στο νησί τα επόμενα χρόνια για απόκοσμες φωνές στον αέρα που καλούσαν τους τρεις αγνοούμενους άντρες ήρθαν να προστεθούν στις φήμες που είχαν αρχίσει να κυκλοφορούν σχετικά με την τύχη τους και πύκνωσαν ακόμα περισσότερο το πέπλο του μυστηρίου. Ακραίες θεωρίες δεν άργησαν να εμφανιστούν. Άλλοι έλεγαν ότι τους κατάπιε ένα θαλάσσιο τέρας, άλλοι ισχυρίστηκαν ότι το τέρας αυτό δεν ήταν άλλο από τη Nessie, το ίδιο το τέρας του Λοχ Νες, άλλοι ότι ένα πελώριο θαλασσοπούλι τους πήρε μακριά, μερικοί ακόμα και ότι τους πήρε μαζί του ένα πλοίο φάντασμα, ενώ άλλοι –περισσότερο πραγματιστές– υποστήριξαν ότι οι τρεις άντρες το είχαν σκάσει με μια βάρκα προκειμένου να ξεφύγουν από τα χρέη τους.
Τέλος στις φήμες και στη μεταφυσική διάσταση της εξαφάνισης αποφάσισε να βάλει ο ειδήμων φυσιοδίφης John Love στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε το 2016 A Natural History of Lighthouses στο οποίο υποστηρίζει ότι το ημερολόγιο καιρού δεν είναι αυθεντικό εύρημα, και ότι η ιστορία πέρασε στη σφαίρα του μεταφυσικού μετά το 1912 όταν ο ποιητής Wilfrid Wilson Gibson δημοσίευσε το ποίημά του “Flannan Isle” στο οποίο έκανε λόγο για ένα στρωμένο τραπέζι με μισοφαγωμένα φαγητά και μια αναποδογυρισμένη καρέκλα. Για τον ερευνητή τα πράγματα είναι πιο απλά. Τα ιστορικά ντοκουμέντα δείχνουν ότι στον Thomas Marshall είχε στο παρελθόν επιβληθεί πρόστιμο για αμελή φύλαξη του εξοπλισμού και έτσι όταν ξέσπασε ένας δυνατός άνεμος ο Marshall και ο Ducat βγήκαν για να εξασφαλίσουν τον εξοπλισμό τους. Ο MacArthur έμεινε πίσω καθώς πάντα έπρεπε ένας τουλάχιστον να βρίσκεται στον φάρο. Όταν οι σύντροφοί του δεν επέστρεψαν πιθανότατα βγήκε να τους ψάξει. Ένα άλλο ενδεχόμενο είναι να είδε ένα μεγάλο κύμα να έρχεται κατά πάνω τους και έσπευσε να τους ειδοποιήσει. Το πιθανότερο είναι ότι και οι τρεις παρασύρθηκαν από τα κύματα. Ο ερευνητής υποστηρίζει ακόμα ότι καθώς οι άντρες ήταν οι πρώτοι φαροφύλακες που εγκαταστάθηκαν στο νησί δεν είχαν προλάβει να εξοικειωθούν με τις συνθήκες που επικρατούσαν εκεί και αυτό συνέβαλε στον βίαιο –καταπώς φαίνεται– θάνατό τους.

Ό,τι και να συνέβη στην πραγματικότητα, το σίγουρο είναι ότι χωρίς πτώματα και με τα ελλιπή ερευνητικά μέσα που είχαν στη διάθεσή τους οι αρμόδιοι στα τέλη της Βικτωριανής εποχής, η εξαφάνιση των τριών Φαροφυλάκων του Eilean Mòr εξακολουθεί να αποτελεί μια εξαιρετική ιστορία μυστηρίου που συνεχίζει να εμπνέει τους λάτρεις του μεταφυσικού και όχι μόνο. Στο πέρασμα των χρόνων πολλοί καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από την ιστορία και αποφάσισαν να της δώσουν νέες διαστάσεις – από τον ποιητή Wilfrid Wilson Gibson που συνέβαλε αποφασιστικά στο να αποκτήσει μεταφυσική διάσταση η ιστορία, ως τους σεναριογράφους Celyn Jones και Joe Bone και τον σκηνοθέτη Kristoffer Nyholm που το 2018 μετέφεραν τη δική τους εκδοχή σχετικά με την τύχη των τριών αντρών στον κινηματογράφο με την ταινία «The Vanishing», αλλά και την Emma Stonex που με τους δικούς της Φαροφύλακες επιχειρεί να προσεγγίσει το ψυχικό στίγμα που μπορεί μια τέτοια εξαφάνιση να αφήσει στους οικείους των αγνοουμένων. Όποια εκδοχή και αν προτιμάτε –είτε είστε λάτρεις του μεταφυσικού, είτε ορθολογιστές– το σίγουρο είναι ότι η εξαφάνιση των Φαροφυλάκων θα σας παρασύρει σε έναν κόσμο γεμάτο κίνδυνο και μυστήριο και θα σας μείνει αξέχαστη. Και –ποιος ξέρει;– ίσως εμπνεύσει και εσάς τους ίδιους να γράψετε τη δική σας εκδοχή!

Η επιμελήτρια Νάντη Σακκά γράφει για την αληθινή ιστορία που παρακίνησε τη Βρετανίδα Emma Stonex να γράψει το σαγηνευτικό μυθιστόρημά της: ένα ατµοσφαιρικό µυστήριο που αποκαλύπτει κάθε µυστικό που θέλουµε να κρατήσουµε καλά κρυµµένο.

«ΟΙ ΦΑΡΟΦΥΛΑΚΕΣ»: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ, EMMA STONEX

Photo cover:pixabay.com/lighthouse

Διαβάστε επίσης: