Το παράδοξο που συμβαίνει μέσα στο μυαλό μας.
Όταν ήσαστε στη μήτρα, δύο διαφορετικοί εγκέφαλοι, ο μετωπιαίος (Άνθρωπος) και ο μεταιχμιακός (Χιμπατζής, μια συναισθηματική μηχανή), αναπτύχθηκαν ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο και μετά συστήθηκαν μεταξύ τους, σχηματίζοντας συνδέσμους ή συνάψεις. Το πρόβλημα είναι ότι διαπίστωσαν πως δεν συμφωνούσαν για τα περισσότερα πράγματα.
Οποιοσδήποτε από αυτούς τους δύο εγκεφάλους ή αυτά τα δύο όντα θα μπορούσε να ελέγχει τη ζωή σας μόνος του, αλλά προσπαθούν να συνεργαστούν και έτσι δημιουργούνται προβλήματα. Ο Άνθρωπος και ο Χιμπατζής έχουν ανεξάρτητες προσωπικότητες με διαφορετικές προτεραιότητες, διαφορετικό τρόπο σκέψης και διαφορετικές λειτουργίες.
Στην ουσία, μέσα στο κεφάλι σας υπάρχουν δύο πλάσματα. Είναι σημαντικό να καταλάβετε ότι μόνο ένα από αυτά είστε εσείς, και αυτό είναι ο Άνθρωπος. Ο Χιμπατζής είναι η συναισθηματική μηχανή που όλοι διαθέτουμε. Σκέφτεται ανεξάρτητα από εμάς και μπορεί να πάρει αποφάσεις. Εκφράζει συναισθηματικές σκέψεις και συναισθήματα που μπορούν να είναι πολύ εποικοδομητικά ή πολύ καταστροφικά. Δεν είναι καλός ή κακός, είναι απλώς ένας Χιμπατζής.
Το Παράδοξο του Χιμπατζή συνίσταται στο γεγονός ότι μπορεί να γίνει ο καλύτερος φίλος σας ή ο χειρότερος εχθρός σας, συχνά την ίδια στιγμή. Ο βασικός στόχος του βιβλίου αυτού είναι να σας βοηθήσει να διαχειριστείτε τον Χιμπατζή σας, να χαλιναγωγήσετε τη δύναμή του όταν δουλεύει για εσάς και να τον εξουδετερώσετε όταν δεν δουλεύει για εσάς.
Βασικό σημείο: Ο Χιμπατζής είναι μια συναισθηματική μηχανή που σκέφτεται ανεξάρτητα από εμάς. Δεν είναι καλός ή κακός, είναι απλώς ένας Χιμπατζής.
Όταν οι άνθρωποι παθαίνουν ατυχήματα που τραυματίζουν τον μετωπιαίο λοβό ή όταν πάθουν κάποια διαταραχή ή ασθένεια που επηρεάζει τον μετωπιαίο λοβό, η προσωπικότητά τους αλλάζει. Στην ουσία, το ανθρώπινο μέρος του εγκεφάλου παύει να δουλεύει και παρουσιάζεται μια νέα προσωπικότητα, που είναι ο Χιμπατζής. Πολύ συχνά οι άνθρωποι που έχουν πάθει κάτι τέτοιο χάνουν τις αναστολές τους και την κριτική ικανότητά τους, γίνονται απαθείς ή, ακόμα, μπορεί να παρουσιάζουν εκρήξεις επιθετικής συμπεριφοράς.
Η περίπτωση του Φινέας Κέιτζ
Ένα από τα πρώτα παραδείγματα που έδειξαν ότι μπορεί να υπάρχουν δύο διαφορετικές προσωπικότητες μέσα σε ένα κεφάλι –οι οποίες αντιπροσωπεύονται από τον Άνθρωπο και τον Χιμπατζή– ήταν η περίπτωση του Φινέας Κέιτζ. Στο τέλος του 19ου αιώνα ο Κέιτζ προσελήφθη από μια εταιρεία σιδηροδρόμων για να καθαρίσει μια περιοχή από ογκόλιθους που ήταν πολύ μεγάλοι για να μεταφερθούν με τα χέρια, ώστε να φτιάξουν οι εργάτες τις σιδηροδρομικές γραμμές. Για να το καταφέρει αυτό, έβαζε εκρηκτικά κάτω από τους ογκόλιθους και μετά τα έσπρωχνε με μια μεγάλη σιδερένια ράβδο πριν ανάψει το φιτίλι.
Είχε επιλεγεί για την επικίνδυνη αυτή δουλειά επειδή θεωρούνταν προσεκτικός, ήρεμος και υπεύθυνος. Ωστόσο, κάποια φορά κάτι απέσπασε την προσοχή του σε μια κρίσιμη στιγμή και η ράβδος χτύπησε τον ογκόλιθο, πράγμα που προκάλεσε σπινθήρα. Η έκρηξη που ακολούθησε έκανε τη ράβδο να πεταχτεί και να καρφωθεί στο μάτι του Κέιτζ, να τρυπήσει το κρανίο του και να βγει από την κορυφή του κεφαλιού του. Βγαίνοντας από το κρανίο, πήρε μαζί της έναν πυρήνα εγκεφαλικού ιστού από τον μετωπιαίο λοβό (Άνθρωπος).
Πέρα από το γεγονός ότι τυφλώθηκε από το ένα μάτι, ο Κέιτζ συνήλθε πλήρως σωματικά. Ωστόσο, η προσωπικότητά του είχε αλλοιωθεί. Έγινε κακεντρεχής, επιθετικός και παρορμητικός. Στην ουσία, ο Άνθρωπος τον είχε εγκαταλείψει και είχε μείνει με τον Χιμπατζή!
Μπορείτε να αναγνωρίσετε τη διαφορά ανάμεσα στον Χιμπατζή σας και στον Άνθρωπο όταν σκέφτονται, χωρίς να γνωρίζετε τα επιστημονικά δεδομένα. Πόσες φορές δεν έχετε μιλήσει στον εαυτό σας, δεν τον έχετε καθησυχάσει ή δεν είχατε ολόκληρες διαμάχες μέσα στο κεφάλι σας; Συχνά έχετε σκέψεις και συναισθήματα που δεν επιθυμείτε ή επιδίδεστε σε συμπεριφορές που την ίδια στιγμή ξέρετε ότι δεν θέλετε να εκδηλώνετε. Γιατί, λοιπόν, συμβαίνει αυτό; Πώς είναι δυνατόν να μην ελέγχετε τις σκέψεις ή τα συναισθήματα που βιώνετε, ή και τις συμπεριφορές που εκδηλώνετε; Πώς γίνεται να είστε δύο πολύ διαφορετικοί άνθρωποι σε διαφορετικές στιγμές;
Η τεχνολογία μπορεί να συμβάλει αρκετά στην προσπάθεια να απαντηθούν οι ερωτήσεις αυτές. Το σπινθηρογράφημα του εγκεφάλου δείχνει το αίμα που κυλάει προς την περιοχή του εγκεφάλου που ενεργοποιείται. Αν σκέφτεστε ήρεμα και λογικά, τότε θα δούμε το αίμα να ρέει προς τον μετωπιαίο λοβό σας, τον Άνθρωπο μέσα στο κεφάλι σας, οπότε λειτουργείτε ως το άτομο που θέλετε να είστε και πραγματικά είστε. Αν γίνετε συναισθηματικοί και λίγο παράλογοι, ειδικά όταν είστε θυμωμένοι ή στενοχωρημένοι, τότε βλέπουμε το αίμα να πηγαίνει στον Χιμπατζή σας – τότε θα σκεφτείτε ότι δεν θέλετε να αντιδράτε με αυτό τον τρόπο, ότι δεν είστε στην πραγματικότητα έτσι.
Η αλήθεια είναι ότι ο Χιμπατζής σας, που είναι μια συναισθηματική μηχανή, έχει νικήσει τον Άνθρωπο μέσα στο κεφάλι σας. Αυτό αρχίζει να εξηγεί πολλά πράγματα, όπως γιατί ανησυχείτε χωρίς φανερό λόγο, γιατί λέτε πράγματα εν βρασμώ ψυχής και μετά το μετανιώνετε, γιατί δεν μπορείτε να σταματήσετε να τρώτε, γιατί δεν γυμνάζεστε όταν στην πραγματικότητα το θέλετε. Η λίστα είναι ατελείωτη. Μην αναρωτιέστε άλλο. Δεν είστε εσείς που τα κάνετε όλα αυτά, είναι ο Χιμπατζής σας, που σας έχει απαγάγει.
Το να έχετε έναν Χιμπατζή είναι σαν να έχετε ένα σκυλί – δεν ευθύνεστε για τη φύση του σκυλιού, αλλά έχετε την ευθύνη να το φροντίζετε και να το μάθετε να φέρεται καλά. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό σημείο και θα έπρεπε να κοντοσταθείτε και να το σκεφτείτε καλά, επειδή είναι πολύ σημαντικό για την ευτυχία και την επιτυχία σας στη ζωή.
Βασικό σημείο: Δεν είστε υπεύθυνοι για τη φύση του Χιμπατζή σας, αλλά έχετε την ευθύνη να τον διαχειρίζεστε.
Ο Χιμπατζής μέσα μας
Ας το επαναλάβουμε: Ο Χιμπατζής μέσα στο κεφάλι σας είναι μια διαφορετική οντότητα από εσάς. Γεννήθηκε όταν γεννηθήκατε κι εσείς, αλλά στην πραγματικότητα δεν έχει καμία σχέση με εσάς ως άνθρωπο. Είναι απλώς μέρος του μηχανισμού σας. Για παράδειγμα, όταν γεννηθήκατε είχατε ένα συγκεκριμένο χρώμα ματιών. Δεν το διαλέξατε, σας δόθηκε. Ήταν στα γονίδιά σας. Δεν μπορείτε να κάνετε τίποτα για να το αλλάξετε, οπότε το αποδέχεστε και ζείτε με αυτό.
Κατά τον ίδιο τρόπο, δεν επιλέξατε τον Χιμπατζή σας, σας δόθηκε, κι εσείς πρέπει να τον αποδεχτείτε. Έχει το δικό του μυαλό και κάνει πρωτότυπες σκέψεις που δεν είναι δικές σας. Είναι ένα ζωντανό μηχάνημα που έχει φτιαχτεί για να υπηρετήσει έναν σκοπό, ο οποίος είναι να εξασφαλιστεί η επόμενη γενιά. Έχει τη δική του προσωπικότητα και μπορεί να κυβερνάει τη ζωή σας αντί για εσάς, συνήθως όχι πολύ καλά, αλλά μπορεί να το κάνει! Είναι μια εξαιρετικά ισχυρή συναισθηματική μηχανή.
Μια ιδέα είναι να δώσετε στον Χιμπατζή σας ένα όνομα και να του συστηθείτε, γιατί παίζει εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στη ζωή σας. Σε ολόκληρη τη ζωή σας εσείς (ο Άνθρωπος) και ο Χιμπατζής σας (η μηχανή της συναισθηματικής σκέψης σας) συχνά θα πολεμάτε μεταξύ σας.
Βασικό σημείο: Ένα από τα μυστικά της επιτυχίας και της ευτυχίας είναι να μαθαίνετε να ζείτε αρμονικά με τον Χιμπατζή σας χωρίς να σας δαγκώνει ή να σας επιτίθεται. Για να το κάνετε αυτό, χρειάζεται να κατανοήσετε πώς συμπεριφέρεται, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο σκέφτεται και φέρεται. Πρέπει, επίσης, να κατανοήσετε τον Άνθρωπό σας και να μην τον μπερδεύετε με τον Χιμπατζή μέσα σας.
Ο Ψυχολογικός Νους, επομένως, έχει δύο ανεξάρτητες μηχανές σκέψης που ερμηνεύουν τις εμπειρίες μας ανεξάρτητα η μία από την άλλη.
• Ο Άνθρωπος είστε εσείς και ζείτε στον μετωπιαίο λοβό σας.
• Ο Χιμπατζής είναι η συναισθηματική μηχανή σας, που σας δόθηκε όταν γεννηθήκατε και ζει στο μεταιχμιακό σύστημά σας.
Το τρίτο μέρος του Ψυχολογικού Νου
Ο Ψυχολογικός Νους έχει επίσης έναν αποθηκευτικό χώρο για σκέψεις και συμπεριφορές, που τον ονομάζουμε Υπολογιστή, ο οποίος απλώνεται σε ολόκληρο τον εγκέφαλο.
Ο Υπολογιστής αποθηκεύει πληροφορίες που ο Χιμπατζής ή ο Άνθρωπος έχουν καταχωρίσει μέσα του. Στη συνέχεια, χρησιμοποιεί τις πληροφορίες αυτές για να δράσει πάνω τους με αυτόματο τρόπο ή τις αποθηκεύει ως σημεία αναφοράς.
Τώρα, λοιπόν, που έχετε μια εικόνα για το τι υπάρχει μέσα στο κεφάλι σας, ας αρχίσουμε το ταξίδι μας στο Ψυχολογικό Σύμπαν σας. Θα δούμε πώς λειτουργείτε με τον Άνθρωπο, τον Χιμπατζή και τον Υπολογιστή σας σε διαφορετικές καταστάσεις, και πώς μπορείτε να τους χρησιμοποιήσετε προς όφελός σας και να κατανοήσετε καλύτερα τον εαυτό σας.
Βασικά σημεία συνοπτικά
• Ο Ψυχολογικός Νους αποτελείται από τρεις ξεχωριστούς εγκεφάλους: τον Άνθρωπο, τον Χιμπατζή και τον Υπολογιστή.
• Εσείς είστε ο Άνθρωπος.
• Ο Χιμπατζής σας είναι μια μηχανή σκέψεων και συναισθημάτων.
• Οποιοσδήποτε από τους τρεις εγκεφάλους μπορεί να πάρει τον απόλυτο έλεγχο, αλλά συνήθως συνεργάζονται
Προτεινόμενη άσκηση: Χρόνος ανάπτυξης
Τι είναι ο χρόνος ανάπτυξης και γιατί να τον έχετε;
Με απλά λόγια, ο χρόνος ανάπτυξης είναι ο χρόνος που αφιερώνετε στην ανάλυση του τρόπου με τον οποίο διαχειρίζεστε τον εαυτό σας. Θα ωφεληθείτε περισσότερο από το μοντέλο του Χιμπατζή, του Ανθρώπου και του Υπολογιστή, αν αφιερώνετε χρόνο για να σκέφτεστε τις έννοιες που εμπλέκονται και μετά τις εφαρμόζετε. Ο καλύτερος τρόπος για να είστε σίγουροι ότι έχετε προγραμματίσει χρόνο ανάπτυξης είναι να το κάνετε συνήθεια. Για να καθιερωθεί κάτι ως συνήθεια, πρέπει να είναι εύκολο να γίνει.
Επομένως, αν ορίσετε μέσα στην ημέρα κάποιο συγκεκριμένο χρόνο που θα είναι αφιερωμένος αποκλειστικά στη σκέψη ανάπτυξης, θα αυξήσετε τις πιθανότητες να συμβαίνει αυτό συστηματικά. Θα πρέπει να είναι εύκολο να το κάνετε, αλλιώς ο Χιμπατζής σας δεν θα συμφωνήσει και δεν θα το κάνει. Οπότε, αν αποφασίσετε να αφιερώνετε δέκα λεπτά σε αυτό, είναι πιο πιθανό να σας γίνει συνήθεια, παρά αν επιχειρήσετε να αφιερώσετε μία ώρα. Προσπαθήστε να αφιερώνετε 10 λεπτά τη μέρα. Όταν ο Άνθρωπος σκέφτεται κατά τη διάρκεια του χρόνου ανάπτυξης, αναθεωρεί ό,τι υπάρχει στον Υπολογιστή και το τροποποιεί. Όπως θα δείτε στα επόμενα κεφάλαια, αυτό είναι πολύ σημαντικό για να διαχειριστείτε τον Χιμπατζή σας.
Τι να κάνετε
Στον χρόνο αυτό πρέπει να ανατρέξετε στις προηγούμενες 24 ώρες και να σκεφτείτε πώς διαχειριστήκατε τον Χιμπατζή σας. Κρατήστε ένα ημερολόγιο και γράψτε μόνο μία ή δύο γραμμές για κάθε μέρα, πράγμα που θα βοηθήσει το μυαλό σας να εστιάσει στο πώς μπορείτε να βελτιώσετε τον τρόπο με τον οποίο κάνετε τα πράγματα ή το πώς σκέφτεστε. Θα σας βοηθήσει, επίσης, να επεξεργαστείτε όλα όσα αναφέρονται σε αυτό το βιβλίο.
Ένα παράδειγμα
Ακολουθεί μια πρόταση για τις πρώτες φορές. Προσπαθήστε να βελτιώσετε την ικανότητά σας να αναγνωρίζετε πότε ο Χιμπατζής σας κυριαρχεί πάνω σας με σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές που δεν θέλετε να έχετε. Κάνοντάς το αυτό, μαθαίνετε να αναγνωρίζετε τη διαφορά ανάμεσα σε εσάς και στον Χιμπατζή σας, και να συνειδητοποιείτε ποιος έχει τον έλεγχο ανά πάσα στιγμή. Αυτό θα σας βοηθήσει να δείτε καθαρά ότι υπάρχουν δύο εγκέφαλοι μέσα στο κεφάλι σας και μόνο ο ένας είναι εσείς.
Ανακαλύψτε κι εσείς το Παράδοξο του Χιμπατζή, για να αναπτύξετε συναισθηματικές δεξιότητες και συνήθειες που θα σας βοηθήσουν να γίνετε οι άνθρωποι που θέλετε και να ζήσετε τη ζωή που επιθυμείτε.
Από το βιβλίο του καθηγητή Steve Peters «Το παράδοξο του Χιμπατζή»
Photo cover:pexels.com/pixabay.com
