Η διεθνώς αναγνωρισμένη Ελληνίδα ηθοποιός εχθές είχε γενέθλια. Έκλεισε 93 χρόνια ζωής. Γεννήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου του 1929 – αν και οι περισσότερες αναφορές δείχνουν λανθασμένα ως έτος γέννησής της το 1926. Τα περισσότερα από αυτά με παγκόσμια αναγνώριση, με μια καριέρα που μετρά πάνω από 50 χρόνια και περισσότερες από 70 ταινίες. Η Ειρήνη Παπά έφτασε καλλιτεχνικά στην κορυφή του κόσμου και “κοιτάει” κατάματα τις μεγαλύτερες ηθοποιούς του πλανήτη.
Με αφορμή το γεγονός αυτό, κάνουμε μια αναδρομή στη ζωή και την σπουδαία καριέρα της ηθοποιού, της «ζωντανής Καρυάτιδας» όπως την είχε αποκαλέσει ο Αλέκος Σακελλάριος, όταν την πρωτοείδε. Και είναι ακριβώς αυτό, η αρχοντική εμφάνιση, το πανέμορφο προσωπό της, το έντονο βλέμμα και η δυναμική προσωπικότητα, που μέσα τους “κλείνουν” την ίδια την Ελλάδα.
Η Ειρήνη Παππά στην Ελλάδα δεν έχει αναγνωριστεί τόσο, όσο διεθνώς, ωστόσο η Ελλάδα αναγνωρίστηκε διεθνώς μέσω της ίδιας. Άλλωστε εκτός από τη σπουδαία παγκόσμια καριέρα, όπως πολύ χαρακτηριστικά έχει γράψει σε κείμενό του ο Νίκος Μουρατίδης: Η Ειρήνη Παπά είναι η γυναίκα που πάνω της αντανακλά όλη η Ελλάδα. Η ομορφιά, η περηφάνια, ο πόνος και η ανεξαρτησία αυτού του τόπου, και στο ίδιο κείμενο καταλήγει: Έχει μια λεβεντιά στο βλέμμα της, που μόνο μια Ελληνίδα μπορεί να την έχει.
Το μέγεθος του ταλέντου της δεν είναι συγκρίσιμο. Είναι στις ελάχιστες, μετρημένες στα δάχτυλα Ελληνίδες ηθοποιούς που ξεπέρασαν τα στενά όρια της χώρας και έκαναν καριέρα στο εξωτερικό και όχι απλά καριέρα, μια καριέρα τέτοιου μεγέθους. Εκτός από το υποκριτικό της ταλέντο, σημαντικό ρόλο στην καλλιτεχνική της διαδρομή έπαιξαν το πανέμορφο πρόσωπό της που «έγραφε» στον φακό, η βαθιά εκφραστική της φωνή και η δυναμική της προσωπικότητα. Ευτύχησε να συνεργαστεί με σπουδαίους σκηνοθέτες, όπως ο Γιώργος Τζαβέλλας, ο Μιχάλης Κακογιάννης, ο Κώστας Γαβράς, ο Φραντσέσκο Ρόζι, ο Έλιο Πέτρι και ο Μανοέλ ντε Ολιβέιρα.
Γεννήθηκε στο Χιλιομόδι Κορινθίας, σε οικογένεια δασκάλων, όπως ο παππούς της, οι γονείς της και η θεία της που την επηρέασαν στην μόρφωσή της, και το πραγματικό της όνομα είναι Ειρήνη Λελέκου. Η μητέρα της Ελένη Λελέκου, από το γένος Πρεβεζάνου, ήταν δασκάλα. Ο πατέρας της Σταύρος Λελέκος ήταν καθηγητής κλασικού δράματος, υπήρξε διευθυντής στο σχολείο του Σοφικού Κορινθίας και την έμαθε να διαβάζει αρχαίους Έλληνες. Είχε 3 ακόμη αδερφές. Ο προπάππος της Σταύρος Λελέκος, γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα, έγραψε το πρώτο συντακτικό της ελληνικής γλώσσας (1881), όπως και άλλα βιβλία για την δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Οι γονείς της είχαν αντιρρήσεις όταν στην εφηβεία της τους είπε ότι ήθελε να γίνει ηθοποιός.
Το 1947 παντρεύτηκε τον σκηνοθέτη και ηθοποιό Άλκη Παππά (1922-2018), με τον οποίο χώρισαν το 1951, αλλά διατήρησε μέχρι και σήμερα το επίθετό του. Η ίδια προτιμούσε να γράφει το επίθετο με ένα «π», δηλαδή «Παπά» (στα αγγλικά «Irene Papas»). Δεν απέκτησε παιδιά.
Η ίδια είχε αποκαλύψει το 2004 στην ιταλική εφημερίδα Corriere della Sera, μετά τον θάνατο του Μάρλον Μπράντο, ότι υπήρξε μεταξύ τους μια μακρά και «μυστική αγάπη». Η ίδια είχε πει ότι είχαν συναντηθεί το 1954 στη Ρώμη. Όπως είπε τον εκτιμούσε πολύ, ήταν το «μεγάλο πάθος της ζωής της» και συναντήθηκαν για τελευταία φορά το 1999 στην Αθήνα.
Μεταπολιτευτικά είχε ασχοληθεί και με την πολιτική. Ήταν μέλος του ΚΚΕ, αλλά θαύμαζε την προσωπικότητα του Ανδρέα Παπανδρέου.
Σήμερα ζει στο χωριό όπου μεγάλωσε στην Πελοπόννησο, στο Χιλιομόδι Κορινθίας, με προβλήματα υγείας καθώς πάσχει από Αλσχάιμερ.
Καριέρα
Ξεκίνησε από την ηλικία των 15 ετών ως ραδιοφωνική παραγωγός, τραγουδίστρια και χορεύτρια σε διάφορες εκδηλώσεις. Παρακολούθησε μαθήματα υποκριτικής στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, που τότε ονομαζόταν Εθνική Σχολή Κλασσικού Θεάτρου με σπουδαίους δασκάλους όπως τον Γληνό, Παρασκευά, Καρυντινό, Κατσέλη, Ροντήρη, και άλλους.
Στο θέατρο πρωτοεμφανίστηκε το 1948, στην επιθεώρηση των Σακελλάριου-Γιαννακόπουλου «Άνθρωποι… Άνθρωποι», στη Λυρική Σκηνή, με τους σημαντικότερους ηθοποιούς της εποχής. Στην αυτοβιογραφία του ο Αλέκος Σακελλάριος, γράφει ότι την πρωτοείδε στο Σύνταγμα. Λόγω της εμφάνισής της, της ένδυσης και του περπατήματος της του έμοιαζε σαν «ζωντανή Καρυάτιδα». Την παρουσίασε στον Φίνο και έπαιξε στην πρώτη της ταινία το 1948, που ήταν οι «Χαμένοι άγγελοι» του Νίκου Τσιφόρου.
Το 1951 έγινε γνωστή διεθνώς με την κοινωνική δραματική ταινία Νεκρή Πολιτεία της Φίνος Φιλμ, στον Μυστρά, που προβλήθηκε, αντιπροσωπεύοντας την Ελλάδα, στο Φεστιβάλ των Καννών, του σκηνοθέτη Ηλιάδη Φρίξου και συμπρωταγωνιστή τον Γιώργο Φούντα (ο οποίος εμφανίζεται για πρώτη φορά στον κινηματογράφο) και διαδραματίζεται στον Μυστρά. Τρεις από τις ταινίες στις οποίες η Ειρήνη Παππά πρωταγωνίστησε προτάθηκαν για Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας, με την γαλλόφωνη Ζ του Κώστα Γαβρά να το κατακτά ενώ υποψήφιες υπήρξαν επίσης και δύο ελληνικές ταινίες, μεταφορές στην μεγάλη οθόνη αρχαίων τραγωδιών, η Ηλέκτρα και η Ιφιγένεια.
Η Ειρήνη Παππά συμμετείχε σε πολλές χολιγουντιανές παραγωγές, ενώ πρωταγωνίστησε και στο θέατρο Μπρόντγουεϊ το 1967.
Έχουν γράψει για εκείνη όλοι οι κριτικοί κινηματογράφου και όχι μόνο. Σύμφωνα με τον κριτικό Ρότζερ Ίμπερτ, είχε τρία «μειονεκτήματα», το ύψος της, που έκανε πολλούς ηθοποιούς να μην θέλουν να σταθούν δίπλα της, την ομορφιά της που ήταν ανταγωνιστική για τις άλλες ηθοποιούς και την «βαριά» πελοποννησιακή προφορά της. Ο Πορτογάλος σκηνοθέτης Μανοέλ Ντε Ολιβέιρα, είχε πει ότι είναι «η πανέμορφη και μεγαλοπρεπή φιγούρα που ενσαρκώνει τη γυναικεία ψυχή στη βαθύτερη έκφραση της και η εικόνα της Ελλάδας όλων των εποχών».
Η Ειρήνη Παπά ασχολήθηκε πολύ με το τραγούδι και ενώ πολύς κόσμος την έμαθε από τους επιτυχημένους δίσκους «Ωδές» και «Ραψωδίες» σαν τραγουδίστρια, η Ειρήνη Παπά είχε ξεκινήσει πολύ πιο πριν να τραγουδάει. Το 1969, κυκλοφόρησε από την RCA ο δίσκος της «Songs of Theodorakis» με 11 τραγούδια του Θεοδωράκη τραγουδισμένα στα Ελληνικά και με σημειώματα στο οπισθόφυλλο του δίσκου γραμμένα στα αγγλικά από τον Μιχάλη Κακογιάννη.
Ενδεικτική φιλμογραφία:
- Theodora, Slave Empress (1954)
- Bouboulina (1959)
- The Guns of Navarone (1961)
- Antigone (1961)
- Electra (1962)
- Zorba the Greek (1964)
- Z (1969)
- Anne of the Thousand Days (1969)
- The Trojan Women (1971)
- 1931: Once Upon a Time in New York (1972)
- Mohammad, Messenger of God (1976)
- Blood Wedding (1977)
- Iphigenia (1977)
- Christ Stopped at Eboli (1979)
- Bloodline (1979)
- Lion of the Desert (1981)
- Into the Night (1985)
- Chronicle of a Death Foretold (1987)
- The Odyssey (1997)
- Captain Corelli’s Mandolin (2001)
- A Talking Picture (2003)
Βραβεία
Συνολικά έλαβε περισσότερες από 24 τιμητικές διακρίσεις και βραβεία. Κάποια από αυτά:
- 1962: Διεθνές φεστιβάλ κινηματογράφου Θεσσαλονίκης «καλύτερη ηθοποιός» για την «Ηλέκτρα».
- 1962: Ένωση κριτικών κινηματογράφου Ελλάδας βραβείο για «καλύτερη ερμηνεία» στην «Ηλέκτρα».
- 1971: Πήρε το βραβείο του National Board of Review, σαν καλύτερη ηθοποιός στην ταινία «Trojan Women»
- 1985: Υποψήφια στα Fennecus Awards (Best Actress in a limited role, για την ταινία «Into the Night»)
- 1989: Υποψήφια στο Australian Film Institute (Best Actress, για την ταινία «Island»)
- 1993: Πήρε το βραβείο στο Hamptons International Film Festival (Distinguished Achievement Award)
- 1993: Κέρδισε το βραβείο καριέρας στο Flaiano Prize for Theatre.
- 2000: Κέρδισε στο Madrid National Arts Institution (Career Award)
- 2000: Πήρε βραβείο καριέρας στο International Festival Women’s films (Career Award)
- 2001: Πήρε το βραβείο στο University of Rome (Doctorate in Arts and Letters)
- 2002: Βραβείο Woman of Europe (Career Award)
Δείτε επίσης
