Απαιτούμε από τη ζωή να έχει νόημα – αλλά έχει ακριβώς τόσο νόημα όσο είμαστε εμείς σε θέση να της δώσουμε -Έρμαν Έσσε.
Ποιος είναι ο πιο σημαντικός, χαρμόσυνος και συναρπαστικός λόγος που έχετε για να σηκώνεστε κάθε πρωί; Για ποιον λόγο αξίζει να ζείτε; Αυτά είναι τα ερωτήματα που μας θέτει το ικιγκάι (ikigai). Ιki σημαίνει «ζω», ενώ gai σημαίνει «αξία». Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να μεταφράσουμε το ικιγκάι ως «αυτό που κάνει τη ζωή μας πολύτιμη». Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ικιγκάι είναι η ενεργητική φύση του: Το νόημα της ζωής του καθενός μας δεν εκπορεύεται από κάποιο φιλοσοφικό, ηθικό ή θρησκευτικό σύστημα, αλλά από ένα εντελώς προσωπικό πάθος για κάτι που κάνουμε και που είναι σημαντικό για εμάς. Υπό αυτή την έννοια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το νόημα της ζωής έχει τη μορφή ρήματος.
Μπορεί οι Ιάπωνες να χρησιμοποιούν καμιά φορά αυτόν τον όρο και για τους μεγάλους στόχους της ζωής, αλλά συνήθως αναφέρεται στα μικρά, καθημερινά πράγματα, όπως να απολαμβάνουμε μια κούπα καφέ στην πρωινή δροσιά ή να μαγειρεύουμε ένα σπιτικό γεύμα. Η αίσθηση του ικιγκάι μάς γεμίζει με αισιοδοξία ότι θα καταφέρουμε να ζήσουμε μια ευτυχισμένη ζωή.
Το ικιγκάι έγινε πρώτη φορά γνωστό στον δυτικό κόσμο μέσα από μια διάσημη έρευνα, την οποία διεξήγαγε ο Αμερικανός εξερευνητής και συγγραφέας του National Geographic Νταν Μπούτνερ σχετικά με τις λεγόμενες «γαλάζιες ζώνες», δηλαδή περιοχές των οποίων οι κάτοικοι χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερη μακροζωία. Μία από αυτές τις γαλάζιες ζώνες είναι το νησιωτικό σύμπλεγμα της Οκινάουα στη νότια Ιαπωνία. Εκεί όχι μόνο ζουν οι περισσότεροι υπεραιωνόβιοι στον κόσμο, αλλά επιπλέον καταφέρνουν, παρά τα 100 και πλέον χρόνια τους, να παραμένουν καλοστεκούμενοι και δραστήριοι και να διεκπεραιώνουν μόνοι τους τις καθημερινές δουλειές τους. Εκτός από την υγιεινή διατροφή, τη σωματική άσκηση και την έντονη αίσθηση της κοινότητας, θεωρείται ότι ο λόγος είναι πως οι άνθρωποι εκεί έχουν πολύ ικιγκάι – δηλαδή μικρά προσωπικά πάθη, όπως να φυτεύουν λαχανικά, να διαβάζουν στα μικρά παιδιά (δηλαδή στα τρισέγγονά τους) ή να ασχολούνται με κάποιο εργόχειρο.
Ικιγκάι σημαίνει να ζεις με μεράκι
Όλοι οι άνθρωποι είναι ικανοί να νιώσουν την αίσθηση του ικιγκάι, το οποίο συνήθως οφείλεται σε αρκετούς παράγοντες. Αλλά στην ανταγωνιστική, γεμάτη στρες κοινωνία μας συμβαίνει συχνά να ξεχνάμε τους λόγους για τους οποίους αξίζει να ζούμε, καθώς «σκεπάζονται» από τους περισπασμούς και τις αμέτρητες υποχρεώσεις. Για να σας βοηθήσω να τους φέρετε ξανά στην επιφάνεια, θα ήθελα να σας περιγράψω τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά του ικιγκάι, καθώς και έναν τρόπο να μάθουμε ξανά να ακούμε τι έχει να μας πει η ψυχή μας.
Το ικιγκάι έχει πολύ συγγενική σχέση με την έννοια του flow, της «ροής». Τον όρο αυτό εισήγαγε ένας από τους σημαντικότερους ψυχολόγους του 20ού αιώνα (ο οποίος σίγουρα έχει βαρεθεί να βλέπει το όνομά του γραμμένο λάθος): ο Μιχάλι Τσικτσεντμιχάλι. Βάσει εκτενών μελετών που διάρκεσαν δεκαετίες, ο Τσικτσεντμιχάλι προσδιόρισε μια κατάσταση ευτυχίας εντελώς ανεξάρτητη από εξωτερικά συμβάντα, στην οποία περιερχόμαστε όταν προσηλωνόμαστε τόσο πολύ σε μια δραστηριότητα, ώστε να ξεχνιόμαστε τελείως. Νιώθουμε χαλαροί και συγχρόνως γεμάτοι ενέργεια, ενώ ό,τι κάνουμε γίνεται αυθόρμητα και χωρίς κόπο. Στις έρευνές του, ο Τσικτσεντμιχάλι μελέτησε τις εμπειρίες διαφορετικών ομάδων, όπως ορειβάτες, μουσικοί, σκακιστές, χειρουργοί, χορευτές, αναγνώστες ή γονείς, και κατέληξε στο συμπέρασμα πως όποιος ασκεί μια δραστηριότητα στην οποία μπορεί να προσηλώνεται απόλυτα έχει τη δυνατότητα να βιώσει αυτή την εμπειρία. Και το πιο εντυπωσιακό είναι πως η συγκεκριμένη κατάσταση ευτυχίας μάς επιτρέπει να αναπτυχθούμε ψυχικά και πνευματικά. Όποιος ξέρει πώς να περιέλθει σε κατάσταση «ροής», παύει να ασχολείται με το ζήτημα του «νοήματος» στις φιλοσοφικές, θρησκευτικές και ψυχολογικές του διαστάσεις, διότι απλούστατα η ίδια η εμπειρία της «ροής» είναι μια εμπειρία έμφορτη νοήματος, που δεν μπορεί να συγκριθεί με τίποτε άλλο.
Κάποια άλλα χαρακτηριστικά του ικιγκάι είναι η παιδική περιέργεια και η χαρά που το συνοδεύουν. Ο δάσκαλος του Ζεν Σούνριου Σουζούκι –που τις δεκαετίες του ’60 και του ’70 είχε συγκεντρώσει γύρω του πλήθος μαθητές στο Σαν Φρανσίσκο των χίπηδων, ενώ τα βιβλία του εξακολουθούν ακόμα και σήμερα να είναι από τα βασικά αναγνώσματα όσων ενδιαφέρονται για το Ζεν– επινόησε τον όρο «ο νους του αρχάριου». Να λειτουργείς με τον νου του αρχάριου σημαίνει να βλέπεις με τα μάτια ενός παιδιού και να ζεις την περιπέτεια εκεί όπου οι άλλοι βλέπουν μονάχα τη ρουτίνα. Αυτό εξηγεί γιατί το ικιγκάι δεν έγκειται υποχρεωτικά σε κάτι ασυνήθιστο ή σε κάτι που εντυπωσιάζει τους άλλους. Το ικιγκάι είναι κάτι εντελώς προσωπικό και η ζωντάνια του διατηρείται μέσα από τη σχέση μας μαζί του.
Ο νεαρός κηπουρός και το τριαντάφυλλό του
Κάποτε ζούσε σε ένα ορεινό χωριό ένας μαθητευόμενος κηπουρός, που κάθε μέρα πότιζε, κλάδευε, λίπαινε και φρόντιζε τα φυτά στους κήπους του δασκάλου του. Δεν είχε σε ιδιαίτερη εκτίμηση τη δουλειά του, αλλά του εξασφάλιζε ένα αξιοπρεπές εισόδημα. Μια μέρα, όμως, ανακάλυψε ανάμεσα στα υπόλοιπα λουλούδια ένα άνθος που όμοιό του δεν είχε ξαναδεί. Ο νεαρός κηπουρός λάτρεψε αυτό το τριαντάφυλλο και αφιερώθηκε στη φροντίδα του με αγνή και άδολη αγάπη. Κάποτε, μετά από πολύ καιρό, του μπήκε η ιδέα ότι το τριαντάφυλλο δεν ανταπέδιδε την αγάπη του, πράγμα που τον έκανε έξαλλο. Έτσι, αποφάσισε να εγκαταλείψει το ορεινό χωριό του και να αναζητήσει την τύχη του σε πιο εύφορα εδάφη.
Μετά από πολλές περιπέτειες βρήκε δουλειά κοντά σε έναν σοφό κηπουρό, που διέκρινε αμέσως το ταλέντο του και αποφάσισε να τον δεχτεί στο άδυτο της τέχνης του και να τον εκπαιδεύσει εκεί: στον ροδόκηπό του. Όταν όμως ο μαθητευόμενος κηπουρός είδε όλα αυτά τα τριαντάφυλλα που έμοιαζαν τόσο πολύ με το δικό του τριαντάφυλλο, το λουλούδι που δεν είχε καταφέρει να ξεχάσει ποτέ, βρέθηκε σε απόγνωση. Πάντα πίστευε ότι το τριαντάφυλλό του ήταν μοναδικό – και τώρα έβλεπε μπροστά του εκατοντάδες! Όταν άνοιξε την καρδιά του στον δάσκαλό του, εκείνος του είπε: «Αυτό που κάνει το τριαντάφυλλό σου τόσο σημαντικό και πολύτιμο για σένα είναι ο χρόνος που του αφιέρωσες.
Αγαπάμε αυτό με το οποίο έχουμε εξοικειωθεί, κι έτσι το τριαντάφυλλό σου θα είναι πάντα ξεχωριστό για σένα». Και ο νεαρός κηπουρός κατάλαβε πως ο δάσκαλος είχε δίκιο. Μπορεί ένας ξένος να μην έβλεπε καμία απολύτως διαφορά ανάμεσα στο δικό του τριαντάφυλλο και τα άλλα, μα εκείνος ήξερε πως ήταν διαφορετικό, επειδή του είχε χαρίσει όλη τη στοργή που έκρυβε μέσα του. Έτσι, επέστρεψε πολύ σοφότερος στο ορεινό χωριό του και στο τριαντάφυλλό του, που τον περίμενε.
Ελεύθερη διασκευή του Μικρού Πρίγκιπα του Αντουάν ντε Σεντ-Εξιπερί
Μερικοί άνθρωποι έχουν την τύχη να βρουν από μικροί το ικιγκάι που μέλλει να τους συνοδεύσει στη ζωή τους. Πολλοί το ανακαλύπτουν αργότερα, ενώ συχνά, στην πορεία της ζωής μας, βρίσκουμε ένα καινούργιο ικιγκάι που παίρνει τη θέση του παλιού. Ο καθένας βρίσκει το ικιγκάι του με τον δικό του, απολύτως προσωπικό τρόπο.
Όταν βρείτε το ικιγκάι σας, καλό είναι να φροντίζετε να του αφιερώνετε τακτικά χρόνο. Οι Ιάπωνες λατρεύουν τα μικρά τελετουργικά που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της μέρας, της εβδομάδας και της χρονιάς τους. Η ένταξη του ικιγκάι μας στο σταθερό μας πρόγραμμα με τη μορφή τελετουργίας μάς απαλλάσσει από το βάσανο να εξοικονομούμε χρόνο γι’ αυτό κάθε τόσο – μια που, για τους περισσότερους από εμάς, ο χρόνος έχει γίνει εξαιρετικά σπάνιο αγαθό τώρα τελευταία.
*Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο «Κιντσούγκι – η ομορφιά της ατέλειας»:
Photo cover:pixabay.com/chanwit whanset
