Ο πόλεμος και η επανάσταση, σε όποια εποχή κι αν συμβούν, δεν ευνοούν το γυναικείο φύλο. Στην ιστορία της ανθρωπότητας ετούτες οι βίαιες και αιματηρές καταστάσεις θεωρούνται ανδρική υπόθεση, η έννοια της σύγκρουσης και του πολέμου έχει συγκεκριμένο φύλο.
Η επέτειος για τα 200 χρόνια από την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης, είναι ικανός λόγος να στοχαστούμε πάνω στην Ιστορία και να φωτίσουμε αθέατες πτυχές της. Μια από αυτές είναι και οι Γυναίκες στην Επανάσταση του 1821. Η τύχη και τα πάθη απλών και καθημερινών γυναικών που βρέθηκαν στη δίνη των γεγονότων. Οι πράξεις τους και οι στάσεις του απέναντι στον θάνατο, τον φόβο και την πείνα. Ο τρόπος με τον οποίο εντάσσονταν στη δυναμική της επαναστατικής κοινωνίας, αλλά και παράλληλα τις συλλογικές συνθήκες, τους μηχανισμούς και τα ήθη που διαμόρφωσαν και καθόρισαν την καθημερινότητα του βίου τους.
Σε μια εποχή με έντονες και συνεχείς στρατιωτικές εξελίξεις, πολιτικές ανακατατάξεις, διχογνωμίες και έριδες, με τα όρια ανάμεσα σε εμπόλεμους και άμαχους θολά και δυσδιάκριτα, οι γυναίκες βρέθηκαν να συμμετέχουν με παθητικό τρόπο ενεργά στην πολεμική περιπέτεια.
Πηγαίνοντας πίσω στα προεπαναστατικά χρόνια, ποιος ήταν ο τρόπος ζωής, η εκπαίδευση, η ενδυμασία, οι καθημερινές εκδηλώσεις των γυναικών; Οι ξένοι ταξιδιώτες εστιάζουν σε γυναίκες ανώτερων τάξεων, τις οποίες εκθειάζουν για την ομορφιά, την υπερηφάνεια και τη νοικοκυροσύνη τους. Σε αντίθεση, οι γυναίκες των λαϊκών τάξεων δεν προσελκύουν το ενδιαφέρον των περιηγητών.
Οι νεαρές γυναίκες δεν λάμβαναν καμία μόρφωση, καθώς αυτή θεωρούνταν περιττή, ενώ τις κρατούσαν «θεόκλειστες» στο σπίτι, τουλάχιστον μέχρι να παντρευτούν. Τα κορίτσια σπάνια βγαίνουν από το σπίτι. Εξαίρεση γίνεται στον εκκλησιασμό (μόνο τη νύχτα). Οι γάμοι κανονίζονταν από τις οικογένειες, με τη συγκατάθεση ή την προτίμηση των γυναικών να μην έχει καμία σημασία.
Το ενδιαφέρον προσελκύουν και τα χαρέμια. Ο Αλή Πασάς, σύμφωνα με τον Leake, είχε 200 γυναίκες στα χαρέμια του στα Γιάννενα, το Τεπελένι και το Κερκαλόπουλο. Το χαρέμι του Αλή, όπως και τα χαρέμια όλων των ισχυρών πασάδων και του ίδιου του σουλατάνου, αποτελούνταν αποκλειστικά από σκλάβους, δηλαδή ευνούχους, από πρώην σκλάβες, οι οποίες είχαν ελευθερωθεί, από σκλάβες αγορασμένες από την Πόλη, δώρα Τούρκων ή Ελληνίδες που η ομορφιά τους είχε επισημανθεί από τον ίδιο τον Αλή ή τους ανθρώπους του και με διαταγή του οδηγήθηκαν στο σεράι.
Αναφορικά με τη μοιχεία, ο μουσουλμανικός νόμος ήταν ιδιαίτερα αυστηρός. Αν ο άντρας και η γυναίκα ήταν ανύπαντροι, έπρεπε να τιμωρηθούν με ενενήντα ραβδισμούς, στις πατούσες για τον άντρα, στα οπίσθια για τη γυναίκα. Αν μια μουσουλμάνα έστω και ανύπαντρη, δημιουργούσε ερωτικό δεσμό με χριστιανό, έπρεπε να πεθάνει με λιθοβολισμό.
Περνώντας στην προετοιμασία του Αγώνα, αξίζει να εξεταστεί η συμμετοχή των γυναικών. Αν και απούσες από τη Φιλική Εταιρεία πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, οι γυναίκες συγγενείς των ηγεμόνων ανέλαβαν έντονη μορφωτική και πολιτιστική δράση στις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Στον απόηχο του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού Φαναριώτισσες και γυναίκες της αναδυόμενης αστικής τάξης μορφώνονται, μεταφράζουν βιβλία, διοργανώνουν θεατρικές παραστάσεις και συγγράφουν βιβλία. Η πλειονότητα βέβαια των γυναικών εξακολουθεί να ζει στην αμάθεια και η γυναικεία εκπαίδευση είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Ξεχωρίζει η περίπτωση της πρώτης γυναίκας διανοούμενης των νεότερων χρόνων, της Ευανθίας Καΐρη. Μπορεί να ζει κλεισμένη στο σπίτι, όπως οι περισσότερες γυναίκες, αλλά αξιοποιεί την πένα της, στέλνοντας ανοικτές επιστολές, καθιστώντας γνωστό διεθνώς το ελληνικό ζήτημα και συμβάλλει με τον δικό της τρόπο στον Αγώνα.
Πώς έδρασαν οι γυναίκες στον πόλεμο; Ποια ήταν η επικουρική και ενίοτε η πολεμική τους δραστηριότητα; Ποια ήταν η τύχη Οθωμανών και Ελληνίδων μέσα και έξω από την πολιορκημένη Τριπολιτσά και τα άλλα κάστρα του Μοριά, η καθημερινότητα των γυναικών στο πολιορκημένο Μεσολόγγι;
Η γυναίκα πολεμίστρια είναι ανδρειωμένη. Δείχνει απαράμιλλο σθένος και γενναιότητα. Μοιράζεται τους κινδύνους του πολέμου με θάρρος και παλικαριά. Συνεισφέρει στον εφοδιασμό των πολεμιστών με τρόφιμα και πολεμοφόδια. Εργάζεται σε βοηθητικές αλλά απαραίτητες εργασίες. Υφίσταται βάσανα και συμφορές. Αιχμαλωτίζεται, βασανίζεται και θανατώνεται.
Γνωρίζουμε ασφαλώς, τις επιφανείς ηρωίδες, Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα και Μαντώ Μαυρογένους. Επώνυμες και διάσημες γυναίκες του 1821, τοπικές ελίτ της εποχής τους, πνευματικά τέκνα των συνθηκών που διαμορφώθηκαν στις αρχές του 19ου αιώνα και προβάλλουν μέσα από οιονεί αστικά περιβάλλοντα του νησιωτικού χώρου. Η πρώτη από τον κόσμο της αναπτυσσόμενης εμπορικής ναυτιλίας. Η δεύτερη από αρχοντική νησιωτική οικογένεια που διατηρούσε δεσμούς με το φαναριώτικο περιβάλλον.
Οι εξαιρετικές και ασυνήθιστες πράξεις τους τις έβγαλαν από την αφάνεια και τις έφεραν στο επίκεντρο συνταρακτικών εξελίξεων σε μια περίοδο γενικότερων ανακατατάξεων. Και οι δύο ακολούθησαν μοναχικές και ιδιαίτερες διαδρομές που ξεπερνούσαν τα κοινωνικά όρια του φύλου τους. Οι πορείες τους αποτυπώνουν την ιδιαίτερη συνεισφορά του νησιωτικού κόσμου, της ναυτιλίας και του εμπορίου στη χρηματοδότηση του Αγώνα.
Υπάρχει, όμως, και μια αθέατη όψη. Οι γυναίκες, χριστιανές και μουσουλμάνες, οι οποίες αντιμετωπίστηκαν ως λεία πολέμου προς εκμετάλλευση και εμπόρευμα για προσπορισμό κέρδους. Χιλιάδες γυναίκες βιάστηκαν εξαθλιώθηκαν, ξεριζώθηκαν από τον τρόπο τους και πουλήθηκαν ως δούλες στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής.
Και τελικά τι άλλαξε στη ζωή των γυναικών από την οθωμανική κοινωνία στον δρόμο προς το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος;
Για πρώτη φορά στο βιβλίο της Βασιλικής Λάζου, «1821 – Γυναίκες και Επανάσταση – Από τον οθωμανικό κόσμο στο ελεύθερο ελληνικό κράτος», παρουσιάζεται μια συνολική και τεκμηριωμένη εικόνα της ζωής των γυναικών κατά την Επανάσταση και τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Εξετάζονται πολλαπλές όψεις της παρουσίας και συμμετοχής όχι μόνο των επώνυμων, αλλά και των ανώνυμων, καθημερινών γυναικών, που μέχρι σήμερα θεωρούνταν λίγο-πολύ αόρατες.
Υ.Γ. Ανακαλύψτε 3 διαφορετικά βιβλία για το 1821!
