Στις αρχές του φθινοπώρου του 2020, για πρώτη φορά βλέπαμε στους δρόμους ανθρώπους να κυκλοφορούν με μάσκες παντού. Μέχρι να εισβάλλει η πανδημία του κορωνοϊού στη ζωή μας, τέτοιες εικόνες ήταν αποκλειστικά προϊόντα μυθοπλασίας σε ξένες ταινίες που απολαμβάναμε από τον καναπέ μας.
Αυτή την περίοδο, όμως, ακόμη και αν το θέαμα αυτό, που το βιώνουμε στην πραγματικότητα και όχι στην φαντασία, το έχει «χωνέψει» ο εγκέφαλός μας και το έχουμε συνηθίσει, δεν παύει να προκαλεί μια πρωτόγνωρη και περίεργη αίσθηση.
Η χρήση της υγειονομικής μάσκας συνιστά το εργαλείο θωράκισης του οργανισμού μας από νοσηρά μικρόβια, προστατεύοντας τον εαυτό μας και τους άλλους, καθώς η καθολική χρήση της μειώνει τις πιθανότητες επέλασης του ιού στην κοινωνία μας.
Στην Ιατρική, βεβαίως, η μάσκα όπως και τα αυστηρά μέτρα υγιεινής απαρτίζουν ένα πλέγμα κανόνων που ακολουθούνται για την προφύλαξη από παθογόνους μικροοργανισμούς σε ένα περιβάλλον που θεωρείται τοξικό και επιβλαβές για την υγεία. Για αυτό τον λόγο, το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό είναι υποχρεωμένο να την χρησιμοποιεί, εφόσον οι συνθήκες εργασίας τους το απαιτούν.
Από την άλλη πλευρά, αν ξεφυλλίσει κανείς στα λεξικά και εντοπίσει την ορολογιακή σημασία της λέξης «μάσκα», θα βρει ότι η μάσκα ορίζεται ως καλύπτρα των ματιών ή ολόκληρου του προσώπου για μεταμφίεση στις απόκριες ή σε διάφορες περιστάσεις στις οποίες το άτομο επιθυμεί να αποφύγει την αναγνώριση των προσωπικών χαρακτηριστικών του.
Η αλήθεια είναι ότι σε οποιαδήποτε περίπτωση, η μάσκα δημιουργεί ένα φυσικό εμπόδιο ανάμεσα στον εαυτό μας και το περιβάλλον. Υπό τις συνθήκες της πανδημίας, η μάσκα φαίνεται να αποτελεί τροχοπέδη στην αυθεντική σύνδεση με τον ίδιο μας τον εαυτό και την αλληλεπίδραση με τους άλλους.
Στο εν λόγω άρθρο, θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε γιατί σε ορισμένους ανθρώπους η άρνηση απέναντι στη μάσκα αντανακλά προσωπικούς, υποσυνείδητους και ενδόμυχους φόβους.
Αποκτήστε το βιβλίο Η σχολή των θεών, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας της Πύλης μας.
Ο άνθρωπος με ψυχική ανθεκτικότητα δεν φοβάται την μάσκα
Ζώντας στο σήμερα, η μάσκα μετουσιώνεται στο απαραίτητο αξεσουάρ. Η παρουσία της στο πρόσωπό μας ίσως μας ενθαρρύνει ασυνείδητα να ξεχνάμε πως είμαστε και ποιοι είμαστε. Δεν είναι τυχαίο που πλέον χιλιάδες ιστοσελίδες αγορών έχουν θησαυρίσει μέσω της προώθησης μασκών με σχέδια, χρώματα και μεγέθη που θα προσελκύσουν τον πελάτη. Ο ενδιαφερόμενος, που έχει κλειστεί στον εαυτό του και έχει απομονωθεί στο σπίτι του, βγαίνοντας έξω έστω και για τα απαραίτητα, νιώθει μια παρορμητική ανάγκη να δηλώσει το ποιος είναι.
Να εκδηλώσει την προσωπικότητά του και την ταυτότητα του. Να νιώσει κάπως σημαντικός μέσα στην αδράνεια και την στασιμότητα που βιώνει.
Η μάσκα, που εμποδίζει το να ακουστεί καθαρά η φωνή μας και να μεταδώσουμε το επιθυμητό βλέμμα στον άλλον, αναγκάζει το άτομο να την μεταλλάξει σε ένα δυναμικό και πρωταγωνιστικό στοιχείο που θα παραπέμπει στην προσωπικότητά του
Μάσκες με στρας, μάσκες με διαμάντια, μάσκες με δίχτυ, μάσκες με γεωμετρικά σχήματα, μάσκες με ζωηρά χρώματα. Κάθε στοιχείο πάνω στη μάσκα επιλέγεται για κάποιο λόγο, θέλοντας έτσι να προβάλλει την καλλιτεχνική πλευρά μας, την αισθητική μας, την ζωντάνια της νεαρής ηλικίας ή το ακριβό μας γούστο.
Συνεπώς, καταλαβαίνουμε ότι για ορισμένους ανθρώπους η μάσκα μπορεί να καταπνίγει την ταυτότητά τους, την δυναμική τους και την προσωπικότητά τους, οπότε θέλοντας να αποφύγουν την ψυχική δυσφορία ή μια αίσθηση υποταγής, επενδύουν σε αυτήν τροποποιώντας τα στοιχεία της.
Μήπως ο ιός κρύβεται αλλού;
Υπό την άλλη όψη του νομίσματος, η παρουσία της μάσκας για κάποιους προσδιορίζει ασυναίσθητα την ανάγκη απόκρυψης, απομόνωσης και διαχωρισμού. Αποτελεί ένα μέσον προσωπικής οριοθέτησης και προστασίας.
Ας φανταστούμε ότι είμαστε καλεσμένοι σε ένα αποκριάτικο πάρτι και φοράμε μάσκα. Σχεδόν αυτομάτως, η συνειδητοποίηση ότι αποκρύπτουμε την πραγματική μας ταυτότητα, μας εξασφαλίζει την ανωνυμία και τον επιθυμητό διαχωρισμό από τον σύνηθη εαυτό μας. Αρχίζουμε να ελισσόμαστε σε ένα πνεύμα απελευθέρωσης και αυθορμητισμού που προϋποθέτει η χωρίς όρια διασκέδαση, ξεχνώντας την πραγματική μας ταυτότητα και τα κοινωνικά «πρέπει».
Εν καιρώ πανδημίας, η απλή αυτή μάσκα κυοφορεί τον φόβο, την άρνηση και την ανυπακοή, που παρατηρείται σε τέτοιο βαθμό, σαν να λέγαμε πως υπάρχει ένας σχετικός υποσυνείδητος αρνητικός σύνδεσμος. Ένας ασυνείδητος δισταγμός που δεν ελέγχουμε ούτε έχουμε επίγνωση.
Γιατί φοβόμαστε τόσο πολύ τις μάσκες; Το ερώτημα που γεννάται είναι: μήπως είμαστε ήδη ενδόμυχα «εκπαιδευμένοι μασκαράδες», επαγγελματίες στον τρόπο που χειραγωγούμε την ταυτότητά μας, ηθελημένα ή αθέλητα, συνειδητά ή ασυνείδητα, ώστε η παρουσία της υγειονομικής μάσκας να μας προκαλεί να αποδεχτούμε τον αληθινό μας εαυτό;
Στην κοινωνία, βλέπουμε ότι οι άνθρωποι έχουν την δυνατότητα και την ευελιξία να εναλλάσσουν «μάσκες», διαφορετικά «προσωπεία», είτε διότι το επιβάλλουν οι κοινωνικές επιταγές, είτε επειδή εξαναγκαζόμαστε να συμπεριφερθούμε αντίστοιχα με αυτό που θέλουν οι άλλοι και όχι όπως εμείς επιθυμούμε ή επειδή είναι ανάγκη να εξασφαλιστεί ομοιογένεια, αποδοχή και ενσωμάτωση.
Υπό αυτό το πρίσμα, το άτομο υποδύεται πρόσωπα που θα του ανοίξουν τις πόρτες γαλουχώντας την πεποίθηση ότι «εάν είμαι αρεστός θα γίνω και αποδεκτός».
Συνεπώς, αναρωτιέμαι, μήπως τόσο καιρό φορούσαμε μια ασυνείδητη νοητή μάσκα απέναντι στον εαυτό μας και τους άλλους;
Πίσω από αυτές «τις νοητές μάσκες», μπορούμε και κρύβουμε την ηλικία μας, τις αδυναμίες και τις ευαισθησίες μας, τις πραγματικές ανάγκες και επιθυμίες που τρομάζουμε να εκδηλώσουμε στον άλλον και τους φόβους που μας εκθέτουν και μας κάνουν ευάλωτους. Έχουμε μάθει να καλύπτουμε όλο το φάσμα των συναισθημάτων που μας μπλοκάρει, στην ουσία την πραγματική μας ταυτότητα με σκοπό να διασφαλίσουμε την αποδοχή ή έστω την ανοχή σε ορισμένες καταστάσεις.
Μια γυναίκα που προσπαθεί πάντα να φιλτράρει τις ατέλειες του προσώπου ή σώματός της στα social media, ένας άνδρας που υιοθετεί μια αποθαρρυντική στάση στη ρομαντική δέσμευση ή ένας έφηβος που κρύβει τα τσιγάρα και τους αναπτήρες στο συρτάρι υπό τον φόβο γονιών του είναι ουσιαστικά οι προσωπικές μας μάσκες, τις οποίες υιοθετούμε στη ζωή μας, μας πονάνε βαθιά και φαίνεται να μας κοστίζουν ακριβά.
Όντως, είναι πολύ βαρύ το κόστος της κατάθλιψης, της κρίσης πανικού, των ψυχοσωματικών προβλημάτων ή των καρδιακών ασθενειών που ο άνθρωπος εξαργυρώνει με το να ζει «στα κλεφτά» και στα ψεύτικα. Ένα απλό καθημερινό παράδειγμα είναι το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι τον χειμώνα συνεχίζουν να φοράνε γυαλιά ηλίου.
Τι θέλουν να κρύψουν από τους άλλους; Ακόμη και αυτό το αξεσουάρ υπό συγκεκριμένες συνθήκες επιλέγεται σαν ασπίδα αυτό-προστασίας όταν επιθυμούμε να αποκρύψουμε την πραγματική μας διάθεση, την κούραση κάτω από τα μάτια ή κάποιο σημάδι που φοβόμαστε ότι θα μας εκθέσει.
«Πολλές φορές η ανυπαρξία κρύβεται στην αγέλη»
Μπορούμε άραγε να φανταστούμε σε πόσες και τι είδους θυσίες προβαίνουμε ώστε να εξασφαλίσουμε την αποδοχή; Πώς μπορεί να επιτευχθεί η αποδοχή από τους άλλους εάν δεν αποδεχτούμε εμείς οι ίδιοι τον εαυτό μας;
Γιατί τόσες οικογένειες και ζευγάρια αντί να ζουν, διαδραματίζουν ρόλους και παίζουν θέατρο υποκρίνοντας το σεβασμό και παραμελώντας τα συναισθήματα και τις ανάγκες τους; Γιατί τόσα ζευγάρια καταλήγουν στο διαζύγιο λόγω διαπληκτισμών που συνοδεύουν το γνωστό ρητό «δεν είσαι πλέον αυτός που αγάπησα ή γνώρισα».
Εν τέλει, πιθανώς κανείς δεν αγάπησε κανέναν και κανείς δεν γνώρισε την πραγματική πλευρά του άλλου, επειδή στην ουσία παίζανε «κρυφτό», ή καλύτερα έναν φαύλο κύκλο «κρυφτού-κυνηγητού». Τέτοια φαινόμενα οδηγούν τους ανθρώπους στο αίσθημα ανυπαρξίας, διότι ξαφνικά απογοητεύονται, δεν βρίσκουν αυτό που νομίζουν ότι θέλουν και απομονώνονται στον εαυτό τους.
Η ανυπαρξία προέρχεται ακριβώς από την διατάραξη της ταυτότητάς μας. Όταν, λοιπόν, έχουμε ένα λανθασμένο μοτίβο στις σχέσεις μας, ξεχνώντας τι θέλουμε και ποιοι είμαστε μέσα σε μια σχέση, τότε επέρχεται μια σύγχυση. Σύγχυση με την ταυτότητά μας και άρα με την ίδια μας την ύπαρξη.
Ακόμη και στον λεγόμενο «κεραυνοβόλο έρωτα», το άτομο σχεδόν μεθάει εγκεφαλικά και σωματικά με την παρουσία του άλλου, και αυτό διότι έχει δημιουργήσει ασυνείδητα μια εξιδανικευμένη εικόνα φορώντας στον άλλον «μία μάσκα», ένα πρόσωπο και έναν χαρακτήρα δηλαδή που είναι τα ιδανικά για αυτόν. Μόλις όμως «πέσουν οι μάσκες», το άτομο βιώνει απογοήτευση ακριβώς επειδή «η νοητή μάσκα» που δόθηκε δεν ήταν συμβατή με την πραγματική, και έτσι αρχίζει να αποσύρεται από την σχέση.
Σε ποικίλους τομείς της ζωής μας συμπεριφερόμαστε με τις κοινωνικές τάσεις της «αγέλης», ή τα μαθημένα «πρέπει», νομίζοντας ότι αυτό θα πετύχει, αλλά στο τέλος απογοητευόμαστε και νιώθουμε την ανάγκη επαναπροσδιορισμού της κατάστασης. Έτσι, το ένστικτό μας ευτυχώς μας αφυπνίζει για αναθεώρηση πραγμάτων, ώστε να ξεφύγουμε από το αίσθημα της ανυπαρξίας και να ξανασυνδεθούμε με τον πραγματικό εαυτό μας.
Το αξιοσημείωτο είναι ότι τέτοιες συμπεριφορές-πρότυπα ενστερνίζονται και τα παιδιά μας, εφόσον ανατρέφονται με το τι σωστό για τους άλλους και ποια συμπεριφορά είναι αποδεκτή από τους γονείς και τους δασκάλους, που στο τέλος τα ίδια ξεχνούν και απωθούν τα πραγματικά τους θέλω.
Οι επιθυμίες των παιδιών, ακόμη και η αντιδραστική και παρορμητική συμπεριφορά, που συνήθως τιμωρείται ή επιπλήττεται, είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωσή τους και την επίλυση των προσωπικών τους αναγκών, που δυστυχώς εμείς αδυνατούμε να αποκωδικοποιήσουμε.
Ο σύγχρονος άνθρωπος είναι βαθιά πληγωμένος. Αυτή «η χρόνια μάσκα» που κουβαλάει μαζί του έχει φέρει ψυχική κόπωση, απομόνωση, μοναξιά έχοντας διαγράψει από το μυαλό του ποιος είναι, τι πραγματικά θέλει και το νόημα της ζωής.
Ζει καταπιεσμένος, προκειμένου να κερδίσει μια θέση στην κοινωνική «αγέλη». Υπάρχουν πάμπολλα παραδείγματα γύρω μας. Σε πολλές στιγμές της ζωής μας η αποδοχή από την «αγέλη», βιώνεται σαν το φάρμακο που δίνει την «ανοσία» στον εαυτό μας, μας ικανοποιεί δηλαδή αλλά φεύγει μακριά από την αυθεντική μας ταυτότητα.
Και ερχόμαστε πάλι στο πλαίσιο της πανδημίας και στην χρήση της υγειονομικής μάσκας που εμπνέει τον φόβο, γιατί «μας υποχρεώνει να καλύψουμε και να κουκουλώσουμε ακόμη πιο δυνατά την μάσκα που ήδη φορούσαμε». Φοβόμαστε πως αυτό το νέο αξεσουάρ ασυνείδητα θα μας απομονώσει ακόμα περισσότερο.
Κυκλοφορούσαμε σαν «μασκοφόροι» αλλά τώρα καλούμαστε υποχρεωτικά να ζούμε διπλά «μασκοφόροι». Αυτός ο λόγος θα μπορούσε να δικαιολογήσει αυτήν την άρνηση και τον φόβο από ορισμένους ανθρώπους να χρησιμοποιούν τη μάσκα. Γιατί είναι ο φόβος πάνω στους φόβους μας.
Κάποιος που δεν ενοχλείται και δεν διαταράσσεται η ψυχική του υπόσταση και συνείδηση από την χρήση της μάσκας, μπορεί να δείξει υπομονή και ψυχραιμία ανακαλύπτοντας εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισης του άγχους και των αμφιβολιών που μπορεί η μάσκα να του προκαλεί.
Η θεραπεία οποιουδήποτε δυσμενούς συναισθήματος και ανεκπλήρωτης ανάγκης ξεκινάει πρωτίστως από μέσα μας.
Δείχνοντας μια ειλικρινή στάση απέναντι σε ο,τιδήποτε ψεύτικο και απελευθερώνοντας τον αληθινό μας εαυτό λυτρώνουμε την ψυχή μας από την ταλαιπωρία των «πρέπει» που μας έχουν θέσει οι άλλοι.
Έτσι, θεραπεύουμε μέρα με τη μέρα την ανυπαρξία και την απομόνωση, βιώνοντας δηλαδή κάθε εμπειρία, ευχάριστη ή δυσάρεστη, με βάση τα θέλω μας, τις επιθυμίες μας, τα βιώματά μας, τα ιδανικά και τον ηθικό κώδικα που μας αντιπροσωπεύει.
Αυτό προϋποθέτει και ένα μεγάλο κομμάτι αυτογνωσίας, ώστε να γνωρίζουμε τι μας φοβίζει και για ποιο λόγο, ώστε να καταφέρνουμε να αντιμετωπίζουμε οποιαδήποτε πρόκληση, όπως αυτή της πανδημίας.
Ο «αληθινός» άνθρωπος, όσο αληθινός μπορεί να είναι στις μέρες μας, μπορεί να είναι ευτυχισμένος και ο φόβος δεν μπορεί να τον επισκιάσει. Η λάμψη που επέρχεται από την αλήθεια δεν μπορεί να κρυφτεί πίσω από οποιαδήποτε μάσκα, διότι πηγάζει από την ψυχή. Βλέπουμε συνεχώς ανθρώπους στο δρόμο με μάσκες, όμως πάντα κάποιος θα ξεχωρίσει μέσα από την αλήθεια των ματιών του ενώ ένας άλλος θα χαθεί αδιάφορα μέσα στο πλήθος, με μάτια σχεδόν καταθλιπτικά.
Ο ρόλος της πανδημίας για τον καθένα μπορεί να μοιάζει μια προσωπική δοκιμασία. Πώς θα παλέψουμε με τον φόβο της νοσηρότητας από τον ιό εάν φοβόμαστε τον ίδιο μας τον εαυτό; Μήπως η πανδημία ήρθε για να δώσει ένα τέλος απέναντι σε καθετί ψεύτικο και το υποκρινόμενο; Να εκτιμήσουμε τα απλά και τα αληθινά μας πρόσωπα; Μήπως ο φόβος της υγειονομικής μάσκας πρέπει να γίνει η αφορμή «για να πέσουν οι μάσκες που ήδη φορούσαμε»;
Ας προσεγγίσουμε, λοιπόν, το φαινόμενο της πανδημίας ολιστικά.
Ας εκμεταλλευτούμε τον χρόνο αυτό προς προσωπικό μας όφελος, βγαίνοντας από αυτήν την περιπέτεια πιο δυνατοί, με μεγαλύτερη αυτογνωσία και αυθεντικό χαρακτήρα.
Ελεύθερος άνθρωπος στην κοινωνία είναι αυτός που πρώτα έχει ελευθερώσει την ψυχή του.
«Χρειαζόμαστε πολλές πρόβες για να είμαστε ο εαυτός μας»
Συγγραφή – Επιμέλεια Άρθρου
Παναγιώτα Ντελιοπούλου
BSc University of Sheffield (UK), MSc Κλινική Ψυχολόγος, University of Central Lancashire (UK). Εκπαίδευση στις τεχνικές αποτελεσματικού γονέα της Gordon Hellas. Εμπειρία στη στήριξη κακοποιημένων παιδιών και εφήβων. Θεραπευτικές προσεγγίσεις μέσω της Τέχνης.
Photo cover:pixabay.com/Christo Anestev
